Intellectuele Rechten en 3D-Printing - PDF Free Download (2025)

Faculteit Rechtsgeleerdheid Universiteit Gent Academiejaar 2013-2014

Intellectuele Rechten en 3D-Printing Een onderzoek naar de impact van 3D-printing voor thuisgebruik op de intellectuele rechten

Masterproef van de opleiding ‘Master in de rechten’ Ingediend door

Van Ransbeeck Thierry (studentennr. 00703085)

Promotor: Prof. Dr. Hendrik Vanhees Commissaris: Mevr. Nathalie Cooreman

A. VOORWOORD ............................................................................................................................. 6 B. INLEIDING.................................................................................................................................... 7 1.

Afbakening onderzoeksvraag ................................................................................................................... 7

Methodiek en overzicht ........................................................................................................................... 7

Technische begrippen .............................................................................................................................. 9 I. 3D-printers ................................................................................................................................................. 9 i. Hoe particulieren toegang krijgen tot 3D-printing .............................................................................. 11 II. 3D-scanners ............................................................................................................................................. 13

C. WAAROM 3D-PRINTING EEN GROTE IMPACT ZAL HEBBEN OP DE INTELLECTUELE RECHTEN ......................................................................................................... 13 1.

Eerste juridische geschillen .................................................................................................................... 13

Precedent: filesharing media ................................................................................................................. 16

D. WAAROM 3D-PRINTING GEEN GROTE INVLOED ZAL HEBBEN OP DE INTELLECTUELE RECHTEN ......................................................................................................... 17 1.

Technische beperkingen en hoge prijs ................................................................................................... 17

Juridische invloed overschat: weinig fysieke objecten effectief beschermd ........................................... 18

Vergelijking met muziek en film gaat niet op. ........................................................................................ 20

Te verwachten tegenkanting tegen ‘disruptive technology’ ................................................................... 21

3D-PRINTING ONDER HET HEERSEND RECHT ............................................................ 22

Inleidend................................................................................................................................................ 22

Octrooirecht .......................................................................................................................................... 23 Inleidend – relevantie onderzoek ............................................................................................................ 23 Het creëren van 3D-modellen .................................................................................................................. 24 i. (Directe) octrooiinbreuk bij het creëren van een CAD-bestand (art. 27, §1, a) Octrooiwet)? ............ 24 ii. Indirecte octrooiinbreuk bij het creëren van een CAD-bestand (art. 27, §2 Octrooiwet)? ................. 24 III. Het (online) delen van 3D-modellen ........................................................................................................ 25 i. Directe octrooiinbreuk bij het delen van een CAD-bestand (art. 27, §1, a) Octrooiwet)? .................. 25 ii. Indirecte octrooiinbreuk bij het delen van een CAD-bestand (art. Art. 27, §2 Octrooiwet)? ............. 25 iii. Nieuwheidsschadelijkheid van een geüpload CAD-bestand - ‘stand van de techniek’ ....................... 26 IV. Het online hosten van 3D-modellen ........................................................................................................ 28 i. Directe octrooiinbreuk ‘host’-diensten bij het hosten van CAD-bestanden (art. 27, §1, a) Octrooiwet)? ................................................................................................................................................ 28 ii. Indirecte octrooiinbreuk ‘host’-diensten bij het hosten van CAD-bestanden (art. 27, §2 Octrooiwet)? 28 I. II.

iii. V.

Indirecte octrooiinbreuk door peer-to-peer indexeringswebsites (art. 27, §2 Octrooiwet)? ............. 30 3D-printen ................................................................................................................................................ 31 i. Thuisprinten ........................................................................................................................................ 31 ii. Printservice .......................................................................................................................................... 32 a. Directe octrooiinbreuk door printservice (art. 27, §1, a) Octrooiwet)? .......................................... 32 b. Indirecte octrooiinbreuk door printservice (art. 27, §2 Octrooiwet)? ............................................ 32

Merkenrecht .......................................................................................................................................... 33 Inleidend – relevantie onderzoek ............................................................................................................ 33 Het creëren van 3D-modellen .................................................................................................................. 34 i. Het creëren van een 3D-model van een fysiek vormmerk en de de zonder toestemming verboden vormen van gebruik zoals bedoeld in art. 2.20, 1 BVIE ................................................................................ 34 a. Art. 2.20, 1, a. BVIE: Identiek teken voor identieke waren of diensten (in het economisch verkeer) 34 b. Art. 2.20, 1, b. BVIE: Identiek of overeenstemmend teken voor dezelfde of soortgelijke waren of diensten, met mogelijk verwarringsgevaar (in het economisch verkeer)................................................ 35 c. Art. 2.20, 1, c. BVIE: Identiek of overeenstemmend teken voor niet-soortgelijke waren of diensten, met ongerechtvaardigd voordeel uit of afbreuk aan het onderscheidend vermogen of de reputatie van het merk (in het economisch verkeer) .............................................................................. 37 d. Art. 2.20, 1, d. BVIE: Gebruik anders dan ter onderscheiding van waren of diensten, ongerechtvaardigd voordeel uit of afbreuk aan onderscheidend vermogen of de reputatie van het merk 39 ii. CAD-bestanden zelf als merk deponeren? .......................................................................................... 39 III. Het (online) delen van 3D-modellen ........................................................................................................ 41 IV. Het online hosten van 3D-modellen ........................................................................................................ 41 V. 3D-printen ................................................................................................................................................ 41 i. Thuisprinten ........................................................................................................................................ 41 a. Kan het 3D-printen van kopieën van fysieke vormmerken één van de zonder toestemming verboden vormen van gebruik zoals bedoeld in art. 2.20, 1 BVIE uitmaken? ......................................... 41 Art. 2.20, 1, a. BVIE: Identiek merk voor identieke waren of diensten ............................................... 41 Art. 2.20, 1, b. BVIE: Identiek of overeenstemmend merk voor dezelfde of soortgelijke waren of diensten, met mogelijk verwarringsgevaar ......................................................................................... 42 Art. 2.20, 1, c. BVIE: Identiek of overeenstemmend merk voor niet-soortgelijke waren of diensten 43 Art. 2.20, 1, d. BVIE: Gebruik anders dan ter onderscheiding van waren of diensten, ongerechtvaardigd voordeel uit of afbreuk aan onderscheidend vermogen of de reputatie van het merk..................................................................................................................................................... 43 ii. Printservice .......................................................................................................................................... 43 a. Aansprakelijkheid printservice voor merkinbreuk? ........................................................................ 43 b. Gebruik in het economisch verkeer? .............................................................................................. 44 I. II.

Tekeningen- en Modellenrecht .............................................................................................................. 45 Inleidend – relevantie onderzoek ............................................................................................................ 45 Het creëren van 3D-modellen .................................................................................................................. 45 i. Inbreuk op modelrecht (art. 3.16 BVIE)? ............................................................................................. 45 ii. CAD-bestand zelf een tekening of model? .......................................................................................... 46 III. Het (online) delen van 3D-modellen ........................................................................................................ 48 i. Inbreuk op art. 3.16 BVIE door het delen van 3D-modellen? .............................................................. 48 ii. Kan een geüpload 3D-model vermijden dat later een gelijk of gelijkaardig model gedeponeerd wordt? .......................................................................................................................................................... 48 IV. Het online hosten van 3D-modellen ........................................................................................................ 49 I. II.

i. V.

Inbreuk op een modelrecht door het hosten van 3D-modellen (art. 3.16 BVIE)? ............................... 49 3D-printen ................................................................................................................................................ 49 i. Thuisprinten ........................................................................................................................................ 49 a. Modelinbreuk door het thuisprinten van een kopie van een gedeponeerd model (art. 3.16 BVIE)? 49 ii. Printservice .......................................................................................................................................... 50 a. Aansprakelijk printservice als tussenpersoon? ............................................................................... 50

Auteursrecht .......................................................................................................................................... 51 I. Inleidend – relevantie onderzoek ............................................................................................................ 51 II. Het creëren van 3D-modellen .................................................................................................................. 52 i. ‘Reproductie’ wanneer op basis van een bestaand fysiek of virtueel object een 3D-model gemaakt wordt (art. 1, §1, eerste lid Auteurswet)? .................................................................................................... 52 ii. ‘Adaptatie’ wanneer een werk wordt overgenomen en vervolgens aangepast (art. 1, §1, tweede lid Auteurswet)? ................................................................................................................................................ 53 iii. Auteursrechtelijke bescherming CAD-bestanden zelf? ....................................................................... 53 a. Het 3D-model is niet gebaseerd op een bestaand werk ................................................................. 54 b. Het 3D-model is gebaseerd op een bestaand werk ........................................................................ 55 iv. De uitzonderingen op de vermogensrechten ...................................................................................... 56 a. Reproductie voor privé-gebruik (art. 22, §1, 4° Auteurswet)? ........................................................ 56 Actueel art. 22, §1, 4° Auteurswet ...................................................................................................... 57 Nieuw art. 22, §1, 4° Auteurswet ........................................................................................................ 58 b. Thuiskopie (art. 22, §1, 5° Auteurswet)?......................................................................................... 59 c. Opmerking: vergoedingsregeling .................................................................................................... 59 III. 3D-printen ................................................................................................................................................ 60 i. ‘Reproductie’ wanneer op basis van een bestaand fysiek of virtueel object een 3D-print gemaakt wordt (art. 1, §1, eerste lid Auteurswet)? .................................................................................................... 60 ii. ‘Adaptatie’ wanneer op basis van een bestaand fysiek of virtueel object een 3D-print gemaakt wordt (art. 1, §1, tweede lid Auteurswet)? ............................................................................................................ 60 iii. Auteursrechtelijke bescherming 3D-prints zelf? ................................................................................. 60 a. De 3D-print is niet gebaseerd op een bestaand werk ..................................................................... 61 b. De 3D-print is gebaseerd op een bestaand werk ............................................................................ 61 iv. De uitzonderingen op de vermogensrechten ...................................................................................... 62 a. Reproductie voor privé-gebruik (art. 22, §1, 4° Auteurswet)? ........................................................ 62 Actueel art. 22, §1, 4° Auteurswet ...................................................................................................... 62 Nieuw art. 22, §1, 4° Auteurswet ........................................................................................................ 62 b. Thuiskopie (art. 22, §1, 5° Auteurswet)?......................................................................................... 62 v. Printservice als tussenpersoon ............................................................................................................ 63 IV. Het (online) delen van 3D-modellen ........................................................................................................ 64 i. ‘Reproductie’ door het (online) delen van een CAD-bestand (art. 1, §1, eerste lid Auteurswet)? ..... 64 ii. Reproductie voor privé-gebruik (art. 22, §1, 4° Auteurswet)? ............................................................ 64 iii. Thuiskopie (art. 22, §1, 5° Auteurswet)? ............................................................................................. 65 iv. Distributierecht (Art. 1, §1, vijfde lid Auteurswet)? ............................................................................ 65 v. Publiek mededelingsrecht (Art. 1, §1, vierde lid Auteurswet)? ........................................................... 65 vi. Privémededeling in familiekring (art. 22, §1, 3° Auteurswet)? ........................................................... 66 V. Het online hosten van 3D-modellen ........................................................................................................ 67 i. Inbreuk op het reproductierecht door het online hosten van CAD-bestanden door ‘host’-diensten (art. 1, §1, eerste lid Auteurswet)? .............................................................................................................. 67 ii. Inbreuk op het reproductierecht door het indexeren van CAD-bestanden door peer-to-peer websites (art. 1, §1, eerste lid Auteurswet)? ............................................................................................... 68

iii. Inbreuk op het publiek mededelingsrecht door het online hosten van CAD-bestanden door ‘host’diensten (art. 1, §1, vijfde lid Auteurswet)? ................................................................................................. 69 iv. Inbreuk op het publiek mededelingsrecht door het indexeren van CAD-bestanden door peer-to-peer websites (art. 1, §1, vijfde lid Auteurswet)?................................................................................................. 69

NOOD AAN NIEUWE WETGEVING? ................................................................................... 70

G. HOE RECHTENHOUDERS ZICH KUNNEN BESCHERMEN ............................................ 71 H. I.

BIBLIOGRAFIE ......................................................................................................................... 74

1. I. II. III. IV. 2.

BESLUIT ................................................................................................................................. 72

Wetgeving ............................................................................................................................................. 74 Internationale wetgeving ......................................................................................................................... 74 Europese wetgeving ................................................................................................................................. 74 Benelux wetgeving ................................................................................................................................... 74 Belgische wetgeving ................................................................................................................................. 75

Rechtspraak ........................................................................................................................................... 76 I. Europese rechtspraak .............................................................................................................................. 76 II. Benelux rechtspraak ................................................................................................................................ 77 III. Belgische rechtspraak .............................................................................................................................. 77 IV. Overige ..................................................................................................................................................... 79

3. I. II. III.

Rechtsleer .............................................................................................................................................. 79 Boeken ..................................................................................................................................................... 79 Tijdschriften ............................................................................................................................................. 81 Internetbronnen ...................................................................................................................................... 83

I. II. III.

Overige .................................................................................................................................................. 83 Boeken ..................................................................................................................................................... 83 Tijdschriften ................................................................................................. Error! Bookmark not defined. Internetbronnen ...................................................................................................................................... 84

A. Voorwoord Deze masterproef vormt de afronding van mijn studie aan de Ugent. Mijn interesse in ‘het juridische’ heeft tijdens mijn passage aan de faculteit rechten ups en dows gekend. Het was dan ook een verademing om ze te mogen afronden met een werk omtrent een onderwerp dat mij oprecht boeit. Ik bedank graag professor Vanhees om mij toe te staan de impact van 3D-printing op de intellectuele eigendomsrechten te bespreken. Het was een grote opluchting en stimulans om mijn zelf voorgestelde onderwerp zo enthousiast onthaald te zien. 3D-printing en alles er rondom spreekt al tot mijn verbeelding sinds ik enkele jaren geleden een introductiefilmpje op internet zag. Sindsdien volg ik de razendsnelle ontwikkelingen in deze sector op de voet. Ik hoop oprecht dat dit werk mijn enthousiasme voor deze veelbelovende nieuwe technologie kan overbrengen op de lezer. Graag bedank ik hier mijn familie voor hun steun, zowel bij het maken van dit werk als bij de rest van mijn studies. Daarnaast bedank ik mijn vrienden omdat ze mijn vrije tijd zo geweldig helpen vullen. Ik bedank ook graag mijn vader voor het opsporen van taalfouten in dit werk.

B. Inleiding 1. Afbakening onderzoeksvraag 3D-printing voor thuisgebruik is een technologie die momenteel erg in the picture staat. In de media verschijnen bijna dagelijks berichten over nieuwe toestellen met steeds meer tot de verbeelding sprekende toepassingen. Investeerders staan in de rij om start-ups te ondersteunen en ook de mainstream consument toont stilaan interesse. Zo haalde het ‘Micro’ project van M3D, een basis 3Dprinter aan een erg lage prijs (minder dan 200 euro), via crowdfundingplatform Kickstarter recent meer dan 1 miljoen dollar op bij consumenten, terwijl hun oorspronkelijke doelbedrag slechts 50.000 dollar bedroeg1. Gezien het hier om relatief nieuwe technologie gaat, is er nog weinig rechtsleer omtrent het onderwerp beschikbaar. De weinige (buitenlandse) beschikbare artikels tonen echter aan dat velen verwachten dat 3D-printing grote implicaties zal hebben voor de intellectuele rechten2. In dit werk zal onderzocht worden of deze prima facie vaststelling gegrond is. Hoe past de nieuwe technologie binnen het heersend recht? Moeten houders van intellectuele rechten vrezen voor hun inkomsten? Zo ja, hoe kunnen ze zich hier best tegen beschermen? De focus zal hierbij liggen op 3D-printing door particuliere thuisgebruikers. Professioneel 3D-printen is in een groot deel van de industrie namelijk al lange tijd ingeburgerd en wordt daar voornamelijk aangewend voor dezelfde taken als meer traditionele productieprocessen. 3D-printing voor thuisgebruik zal relevanter zijn als onderzoeksvoorwerp omdat het mogelijk een volledig nieuwe mogelijkheid tot inbreuken op de intellectuele rechten biedt. Bij 3D-printing voor thuisgebruik komt ook het ‘ecosysteem’ er rond kijken. Gebruikers zullen de bestanden die de blauwdruk vormen voor de eigenlijke print delen, vaak via internet. De juridische status van de partijen bij het delen van eventueel inbreukmakende bestanden zal moeten onderzocht worden. 3D-printing kan ook andere juridische vragen oproepen. Zo deed de online beschikbaarheid van een 3D-model voor een functionerend geweer enig stof opwaaien3. Ook in het kader van de productaansprakelijkheidsregelgeving kunnen interessante vragen gesteld worden4. Gezien deze masterproef zich focust op de intellectuele rechten, zal het onderzoek zich echter tot deze rechtstak beperken.

2. Methodiek en overzicht

S. CURTIS, “Micro 3D printer smashes Kickstarter Goal”, The Telegraph 8 april 2014, www.telegraph.co.uk/technology/news/10752391/Micro-3D-printer-smashes-Kickstarter-goal.html. 2 M. DE COCK BUNING en S. KULK, “3D printen: Attack of the Clones of A New Hope?”, IER 2013, afl. 36, 319-311; C. LE STANC, “Impression en 3D et Propriété Intellectuelle”, Propriété Industrielle 2013, afl. 10, 1467; D. MENDIS, “The Clone Wars: Episode 1 – The Rise of 3D Printing and its Implications for Intellectual Property Law – Learning Lessons from the Past?”, E.I.P.R. 2013, 155-169. 3 www.standaard.be/cnt/dmf20130506_00568846. 4 E.-J. LAUWERS, “Juridische uitdagingen van 3D of additive manufacturing”, IE Forum 2013, www.ieforum.nl/?//Juridische+uitdagingen+van+3D+of+additive+manufacturing////31877/.

Hoewel in dit werk de invloed van 3D-printing op het geheel van de intellectuele rechten zal onderzocht worden, is het niet de bedoeling een volledig overzicht van deze rechtstak te geven. In plaats daarvan zullen specifieke knelpunten binnen de verschillende onderdelen van de rechtstak, waar de specificiteit van 3D-printing een rol kan spelen, onderzocht worden. 3D-printing voor thuisgebruik is een recent gegeven. Hoewel veel waarnemers de technologie een grote toekomst toedichten, is het grote publiek op heden nog niet massaal aan het 3D-printen geslagen. Waarschijnlijk als gevolg hiervan zijn wetgevende initiatieven, rechtspraak en rechtsleer nog zeldzaam. Daarnaast staat 3D-printing technisch nog in de kinderschoenen, waardoor het moeilijk in te schatten is welke toepassingen er in de toekomst mogelijk zullen zijn. Dit alles heeft tot gevolg dat in deze masterproef vaak van hypotheses zal moeten uitgegaan worden. Dit zowel wat betreft de potentiële technische mogelijkheden van 3D-printers, als het succes dat 3D-printing zal hebben als dagelijkse bezigheid, alsook op het vlak van de effectieve toepassing die thuisgebruikers aan de technologie zullen geven. Het vervolg van deze inleiding zal eerst kort de gebruikte technische termen verklaren. Verder in dit werk zal stilgestaan worden bij het juridische belang van 3D-printing, dan wel het gebrek daaraan (hoofdstukken C en D). Onderzocht wordt of de technologie relevant genoeg is om vanuit een juridisch oogpunt onder de loep genomen te worden, of er zich reeds juridische betwistingen hebben voorgedaan en of er precedenten bestaan die toekomstige juridische vraagstukken voorspellen. Daarna zal voor de relevante onderdelen van de intellectuele rechten geanalyseerd worden hoe 3D-printing binnen het heersend wettelijk kader past (hoofdstuk E). Met het oog op het geven van een duidelijk, volledig en overzichtelijk beeld zal steeds de concrete juridische status van alle relevante actoren onderzocht worden, met name: -

De persoon die een digitaal 3D-model creëert De persoon die een 3D-model deelt De website die een 3D-model online host De persoon die op basis van een 3D-model een fysiek object print met een 3D-printer

Voor deze onderscheiden actoren zal gepoogd worden de relevante juridische vragen te stellen en beantwoorden. Hoofdstuk F analyseert kort of uit het onderzoek van het heersend recht al dan niet noodzaak aan wetgevende maatregelen volgt. In hoofdstuk G zal ten slotte een korte analyse gemaakt worden van de mogelijkheden van rechtenhouders om zich te beschermen tegen eventuele negatieve gevolgen die 3Dprinting op hun vermogen kan hebben.

3. Technische begrippen I. 3D-printers 3D-printing (ook Rapid Prototyping of Additive Manufacturing genoemd) is een verzamelnaam voor een aantal relatief nieuwe technologieën die met elkaar gemeen hebben dat ze op instructie van een computer objecten creëren door lagen grondstoffen op elkaar te stapelen5. Het gebruikte proces heeft veel weg van het printproces van de traditionele inkjetprinter voor tweedimensionaal printen die momenteel al in de meeste huiskamers te vinden is. Zoals bij een inkjetprinter bewegen twee computergestuurde motoren een spuitkop van links naar rechts en van voor naar achteren (X- en Y-as). Een 3D-printer beschikt echter ook over een derde motor die het printoppervlak of het platform waarop het object geprint wordt, omhoog of omlaag beweegt (de Z-as)6. Verschillende types 3D-printer kunnen onderscheiden worden7: De eerste 3D-printers, uitgevonden in 1986, waren de stereolithografie (SLA) machines. Deze gebruiken polymeerhars en een infraroodlaser. Een printplatform bevindt zich in een bad vloeibaar polymeer. De computergestuurde laser straalt op bepaalde plaatsen, waar de polymeer zal verharden terwijl alles er rondom vloeibaar blijft. Het printplatform wordt dan een klein beetje naar beneden gelaten, tot net onder het oppervlak van de vloeistof. De laser vuurt opnieuw en zal een nieuw stukje verharden, bovenop wat eerder verhard werd. Een nieuwer type 3D-printer, de lasersinteraar (SLS), gebruikt een gelijkaardig proces met als grote verschil dat niet alleen polymeerhars maar een grote verscheidenheid aan materialen (metalen, keramiek, etc.) kan gebruikt worden. Zowel deze machines als de eerder genoemde SLA-types waren en zijn nog steeds erg duur en ingewikkeld in gebruik waardoor ze voorbehouden blijven voor gespecialiseerde ondernemingen en universiteiten. Voor de particulier zijn deze processen zelfs op lange termijn te weinig toegankelijk. Het proces dat vandaag de dag het meest gebruikt wordt door particulieren is Fused Deposition Modeling (FDM). Deze techniek kan vergeleken worden met een gesofisticeerd lijmpistool. Door een opgewarmde printkop wordt een spoel plastic gespoten. Volgens de computerinstructies beweegt de printkop dan langs de vorm van het te printen object, laag per laag. FDM’s zijn relatief goedkoop en sneller en gebruiksvriendelijker dan bijvoorbeeld de SLA- of SLS-machines. Gezien de belangrijkste octrooien op het proces recent verlopen zijn, ziet men momenteel de markt voor deze machines exploderen. Ter volledigheid dient opgemerkt te worden dat er naast de voorgaande types ook systemen bestaan die beide technieken combineren, zoals de ZPrinter8.

H. LIPSON en M. KURMAN, Fabricated – The New World of 3D Printing, Indianapolis, John Wiley & Sons Inc., 2013, 11. 6 C. ANDERSON, Makers – De Nieuwe Industriële Revolutie, Amsterdam, Nieuw Amsterdam Uitgevers, 2013, 102. 7 M. HATCH, The Maker Movement Manifesto, New York, Mc Graw Hill, 2014, 150-152; C. ANDERSON, Makers – De Nieuwe Industriële Revolutie, Amsterdam, Nieuw Amsterdam Uitgevers, 2013, 102.. 8 www.3dsystems.com/3d-printers/professional/projet-660pro.

Om een printopdracht te kunnen uitvoeren moet de 3D-printer instructies krijgen van virtuele ‘blauwdruk’. Hiervoor dienen Computer Aided Design- of CAD-bestanden. Deze bestanden worden geproduceerd door CAD-programma’s, software die het mogelijk maakt virtuele 3D-modellen te creëren. Deze modellen kunnen gezien worden als de ‘plannen’ die naar de printer moeten worden gestuurd zodat deze weet wat te printen. Zoals andere digitale bestanden kunnen CAD-bestanden makkelijk via internet, een intern netwerk of een extern opslagmedium (bv. een usb-stick) gedeeld worden met andere computergebruikers waar ook ter wereld9. Deze kunnen de bestanden dan gebruiken om één of meerdere prints te maken, eventueel na het bestand aan te passen aan hun persoonlijke wensen. Een veel voorkomend bestandstype voor CAD-bestanden is .stl. Dit is vergelijkbaar met bijvoorbeeld het .pdf-bestandstype voor tekstverwerking10. Zowat alle 3D-printers zullen .stl bestanden kunnen lezen. Voornoemde CAD-bestanden kunnen op twee manieren tot stand komen. Enerzijds kan men van nul af aan een 3D-model tekenen in de CAD-software. Tegenwoordig stellen grote bedrijven zoals Autodesk en PTC gratis 3D-designsoftware voor amateurs (zelfs voor kinderen) beschikbaar online11. Deze vergen enige oefening maar toch moet het voor een groter publiek mogelijk zijn een (eenvoudig) 3D-ontwerp te creëren. Professionele ontwerpers kunnen met meer geavanceerde software de meest complexe objecten creëren. Anderzijds is het ook mogelijk een scan te maken van een bestaand fysiek object met behulp van een 3D-scanner. Meer uitleg hieromtrent is te vinden in hoofdstuk B.3.II.

The Economist somt in een artikel aangaande de nieuwe technologie drie grote voordelen van 3Dprinting, vergeleken met traditionele productiemodellen, op12: -

De snelheid waarmee een product de consument kan bereiken. Een ingewikkeld transport- en distributietraject wordt vervangen door een muisklik; Het risico dat een product volledig faalt ligt lager, gezien de ontwerper bij klachten onmiddellijk het printplan kan aanpassen aan verzuchtingen van consumenten; De mogelijkheid producten te creëren waar dit anders niet mogelijk was omdat ze te ingewikkeld waren om machinaal te vervaardigen.

Hiernaast valt op te merken dat 3D-printing ook een ‘groenere’ manier van objecten produceren is waarbij veel minder materiaal verspild wordt. Het opbouwen van voorwerpen creëert namelijk veel minder afval dan het wegsnijden van eenzelfde voorwerp uit een blok materiaal13.

Na de professionele wereld zal nu ook de particulier in zijn woonkamer van de voordelen van 3Dprinting kunnen genieten. Sommigen spreken van een ‘Derde Industriële Revolutie’. De Eerste Industriële Revolutie vond plaats toen in de 18e eeuw in grote getale nieuwe machines werden uitgevonden en als gevolg daarvan fabrieken ontstonden. De Tweede Industriële Revolutie (begin 20e

D. HARRIS BREAN, “Asserting Patents to Combat Infringement via 3D Printing: It’s no “Use””, Fordham Intellectual Property, Media and Entertainment Law Journal 2013, afl. 23, 773-774. 10 C. ANDERSON, Makers – De Nieuwe Industriële Revolutie, Amsterdam, Nieuw Amsterdam Uitgevers, 2013, 30. 11 C. ANDERSON, Makers – De Nieuwe Industriële Revolutie, Amsterdam, Nieuw Amsterdam Uitgevers, 2013, 28. 12 X, “Collaborative manufacturing - All together now”, The Economist 2012, www.economist.com/node/21552902. 13 D. MENDIS, “The Clone Wars: Episode 1 – The Rise of 3D Printing and its Implications for Intellectual Property Law – Learning Lessons from the Past?”, E.I.P.R. 2013, 158.

eeuw) deed zich voor bij de uitvinding van het bandwerksysteem, waardoor massaproductie mogelijk werd. De Derde Industriële Revolutie zou dan inhouden dat productie digitaal en ‘persoonlijk’ wordt14. Tot op heden was het productieproces vanwege de benodigde deskundigheid, het benodigde materiaal en de kosten om dingen op grote schaal te produceren meestal in handen van grote bedrijven en goed opgeleide professionals. Dit zou dankzij 3D-printing veranderen. Het maken van dingen kan nu ook digitaal: fysieke objecten worden vandaag de dag al ontworpen als digitale tekening15. Een ontwerp kan met een paar muisklikken aan de eigen wensen aangepast worden. Het digitale karakter van dit nieuwe productieproces betekent dat ook de particulier op zijn eigen thuiscomputer in staat is objecten te creëren en onmiddellijk te printen. Ondernemingen die nu fysieke objecten produceren zullen mogelijk hun inkomsten in de toekomst eerder moeten zoeken in de verkoop van designs, die dan door de consument zelf worden geprint. Dit kan een grote verschuiving veroorzaken in de manier waarop een product bij de consument belandt. 3D-printing schakelt een groot deel van de distributieketen uit16. Belangrijke potentiële applicaties van thuisprinten zijn onder meer reparatieonderdelen, producten op maat (bijvoorbeeld aangepast aan het eigen lichaam of speciale behoeften) en modeaccessoires 17. Ook bestaat nu de mogelijkheid om een product in een beperkte of zelfs enkelvoudige oplage (zelf) te vervaardigen. Dit alles kan er toe leiden dat een deel van de vervaardiging van gebruiksproducten opnieuw van lageloonlanden naar rijkere landen terugkeert en verdient dus de nodige politieke steun.

Hoe particulieren toegang krijgen tot 3D-printing Naast de bedrijfswereld, waar men al enkele decennia gebruik maakt van 3D-printing, beginnen nu ook particulieren toegang te krijgen tot de nieuwe technologie. Ze kunnen dit op twee manieren: enerzijds kan de particulier met steeds goedkoper wordende thuisprinters zelf 3D-prints produceren18, anderzijds bestaan er ondernemingen die op aanvraag de ontwerpen van de consument printen. Wie zelf thuis wil objecten printen, dient eerst over een 3D-model (CAD-bestand) van het desbetreffende object te beschikken. Op heden bestaan er twee manieren om dergelijke bestanden te bemachtigen: Vooreerst kan men het model zelf creëren. Dit kan door van nul af aan het gewenste object uit te tekenen met behulp van 3D-software zoals Google Sketchup of Autodesk 3ds Max. Een tweede manier om een model te creëren is het inscannen met behulp van een 3D-scanner van een bestaand fysiek object (zie verder, onder hoofdstuk B.3.II.).

D. MENDIS, “The Clone Wars: Episode 1 – The Rise of 3D Printing and its Implications for Intellectual Property Law – Learning Lessons from the Past?”, E.I.P.R. 2013, 157. 15 C. ANDERSON, Makers – De Nieuwe Industriële Revolutie, Amsterdam, Nieuw Amsterdam Uitgevers, 2013, 25. 16 L. MEARIAN, “Vernietigt 3D-printen het Concept rond Intellectueel Eigendom?”, Computerworld 2013, http://computerworld.nl/development/79357-vernietigt-3d-printen-het-concept-rond-intellectueel-eigendom. 17 S. BRADSHAW, A. BOWYER en P. HAUFE, “The Intellectual Property Implications of Low-cost 3D Printing”, ScriptEd 2010, vol. 7, afl. 1, 11-12. 18 D. DOHERTY, “Downloading Infringement: Patent Law as a Roadblock to the 3D Printing Revolution”, HVJLT 2012, afl. 26, 354.

Daarnaast is het ook mogelijk bestanden te gebruiken die eerder door anderen geproduceerd werden en door hen gedeeld. Naast de mogelijkheid om met behulp van een extern opslagmedium (zoals een usbstick) bestanden met vrienden en kennissen uit te wisselen, zal de particulier (hoofdzakelijk) via internet op zoek gaan naar zijn CAD-bestanden. Op diverse manieren bieden verschillende websites vandaag al dergelijke bestanden online aan19. Deze websites zijn in twee categorieën onder te verdelen20: -

Het ‘open model’: Al vroeg in de evolutie van het thuisprinten richtten hobbyisten online gemeenschappen op waar ze hun ontwerpen gratis online uitwisselen. Voorbeelden van dit soort gemeenschappen zijn Thingiverse21 en Treasure Island22. Ook peer-to-netwerken zoals The Pirate Bay23 laten gebruikers toe CAD-bestanden gratis wereldwijd ter beschikking te stellen. Het ‘geldmodel’: Websites die 3D-modellen voor een veelvoud aan objecten verkopen. Sommigen ontwerpen deze bestanden allemaal binnenshuis, anderen laten toe dat derden hun website als marktplaats voor hun ontwerpen gebruiken. Een voorbeeld van een website die volgens die model opereert is CGTrader24.

Ter volledigheid dient nog gedacht te worden aan een derde manier om CAD-bestanden te verkrijgen. Naast het gebruiken van eigen gemaakte bestanden en bestanden die door hun ontwerper werden gedeeld, is het niet ondenkbaar dat CAD-bestanden buiten de wil van de ontwerper of producent om gedeeld worden. In de muziek- en filmwereld komt het regelmatig voor dat een werk nog vóór de officiële releasedatum online gedeeld wordt25. De wijzen waarop een dergelijk ‘lek’ van mediabestanden ontstaat, kunnen evengoed vóórkomen met betrekking tot 3D-bestanden: hacken van bedrijfsservers, een werknemer van de producent die de bestanden online zet buiten kennis van zijn werknemer, achtergelaten/gestolen laptops van werknemers,… De meeste productie in grote ondernemingen gebeurt nu al aan de hand van 3D-bestanden (deze zijn ook bruikbaar voor andere productieprocessen dan 3D-printing). Naast het vermijden van bedrijfsspionage door concurrenten zal men nu dus ook moeten vermijden dat particulieren de 3D-plannen van de onderneming in handen krijgen. Naast het thuisprinten bestaat zoals gezegd ook de mogelijkheid 3D-prints te bestellen bij een professionele printservice. Zij geven hun gebruikers de kans om ofwel te betalen voor geprinte versies van hun zelf geüploade ontwerpen, ofwel prints van ontwerpen van andere gebruikers te kopen. Voorbeelden van dergelijke services zijn Shapeways26 (een spin-off van het Nederlandse Philips) en het Belgische Materialise27. Zoals fotomanagementsoftware de keuze geeft om een foto zelf af te drukken of naar een bedrijf te sturen om hem professioneel of op grotere schaal af te printen, bieden bepaalde CAD-programma’s de 19

Voor een uitgebreid overzicht, zie: http://makingsociety.com/2013/07/37-3d-printing-marketplaces-toshare-buy-and-sell-3d-designs/. 20 C. FINOCCHIARO, “Personal Factory or Catalyst for Piracy? The Hype, Hysteria, and Hard Realities of Consumer 3D-Printing”, Cardozo Arts & Entertainment 2012-13, afl. 31, 489. 21 www.thingiverse.com. 22 http://treasure.is 23 http://thepiratebay.se 24 www.cgtrader.com. 25 Een bekend voorbeeld is het nummer van Metallica voor de soundtrack van Mission Impossible II in 2000. Het ‘lekken’ van dit nummer spoorde de band aan in het offensief te gaan tegen peer-to-peerservice Napster R. LEVINE, Free Ride, Londen, Vintage Books, 2011, 35-36. 26 www.shapeways.com. 27 http://i.materialise.com.

gebruiker vandaag al de keuze om een digitaal ontwerp ofwel naar je thuisprinter te sturen, ofwel naar een professionele printservice28.

II. 3D-scanners Ook de term ‘3D-scanning’ of ‘reality capture’ omhelst verscheidene processen. Wat ze gemeen hebben, is het basisprincipe van hun werking: een object wordt gescand zodat een digitale ‘puntenwolk’ ontstaat die de vorm ervan definieert. Deze puntenwolk kan met CAD-software op het scherm naar wens gemanipuleerd en gewijzigd worden. Professionele modellen tasten een product met laserstralen af en kunnen een nagenoeg perfect model produceren. Voor een veel lagere prijs zijn echter al meer bescheiden oplossingen voorhanden. Een voorbeeld is 123D Catch, dat je toelaat een aantal foto’s van een object in te scannen en met behulp van cloud based software om te zetten in een 3D-object dat je vervolgens kan aanpassen en printen29. De kwaliteit van de scans die de momenteel verkochte amateurscanners produceren, is echter nog veel lager dan deze van professionele modellen.

C. Waarom 3D-printing een grote impact zal hebben op de intellectuele rechten Waarheidsgetrouwe kopieën van fysieke objecten, online delen, downloaden,… Na een korte introductie tot 3D-printing moet het niet verbazen dat velen zich vragen stellen omtrent de impact van dit alles op de intellectuele rechten. Enkele (zij het voorlopig enkel buitenlandse) cases tonen aan dat deze vragen terecht gesteld worden. In hoofdstuk C.1. worden deze opgelijst. Dit zal ook al een meer specifiek beeld geven van de (mogelijke) knelpunten. Ook de precedenten die al snel voor ogen komen, vooral dat van filesharing, voorspellen een grote invloed van de nieuwe technologie op het intellectuele-rechtenlandschap. Hoofdstuk C.2. vergelijkt 3D-printing met deze eerdere situatie.

1. Eerste juridische geschillen Volgende voorbeelden uit de praktijk tonen aan dat de juridische impact van 3D-printing niet langer louter een hypothese is:

28 29

C. ANDERSON, Makers – De Nieuwe Industriële Revolutie, Amsterdam, Nieuw Amsterdam Uitgevers, 2013, 34 C. ANDERSON, Makers – De Nieuwe Industriële Revolutie, Amsterdam, Nieuw Amsterdam Uitgevers, 2013, 112.

Ulrich Schwanitz v. Thingiverse (2011)

Ulrich Schwanitz, een designer uit Nederland, slaagde in de onmogelijk geachte taak een 3D-versie van de ‘Penrose driehoek’, een tekening van M.C. Escher, te maken. Schwanitz uploadde een filmpje op Youtube waarin hij een geprinte versie van zijn ontwerp toont. Het ontwerpbestand wou hij niet delen, maar hij bood wel prints van zijn Penrose driehoek te koop aan via Shapeways. Een andere designer, Artur Tchoukanov, bekeek het Youtube-filmpje en ontwierp en uploadde zelf een gratis versie van het ontwerp naar Thingiverse. Schwanitz stuurde een aanvraag naar Thingiverse (volgens de regels van de Amerikaanse Digital Millennium Copyright Act30 - Thingiverse is een Amerikaanse website) om het ontwerp te verwijderen wegens inbreuk op zijn auteursrecht. Thingiverse besliste om het bestand te verwijderen. Schwanitz kreeg voor zijn acties veel kritiek en besliste om zijn aanvraag terug te trekken en zijn ontwerp gratis beschikbaar te maken31. -

Todd Blatt v. Paramount Pictures (2011)

Ingenieur Todd Blatt ontwierp een CAD-bestand gebaseerd op één van de ‘alien cubes’ uit de Paramount Pictures film Super 8. Blatt uploadde dit bestand naar de website van Shapeways en bestelde voor zichzelf een geprinte versie.18 uur na uploaden kreeg hij al een cease and desist e-mail vanwege Paramount pictures waarin hem gevraagd werd het bestand te verwijderen32. Op Shapeways en andere vergelijkbare websites zijn veel replicas van film- en televisierekwisieten te vinden, maar hierop kwam nooit eerder reactie vanwege de studios. Het grote verschil in de zaak Blatt lijkt te zijn dat Paramount het ontwerp van de alien-cubereplicas al aan een andere onderneming (Quantum Mechanix) in licentie had gegeven. -

Thomas Valenty v. Games Workshop (2012)

Thomas Valenty, een liefhebber van tabletop-spellen, waarbij de spelers met kleine poppetjes een veldslag naspelen, ontwierp enkele poppetjes in de stijl van de Warhammer-reeks van Games Workshop en zette deze gratis op Thingiverse. Valenty maakte geen exacte kopieën van bestaande figuurtjes. Hij ontwierp eigen figuurtjes (die vergelijkbaar waren met de “Imperial Guard” figuurtjes uit de Warhammer reeks). Valenty haalde ook geen winst uit deze gratis ontwerpen. Games Workshop kwam dit te weten en stuurde een DMCA-aanvraag naar Thingiverse om het ontwerp te verwijderen wegens inbreuk op hun auteursrecht. Ook hier besliste Thingiverse in te gaan op de vraag tot verwijdering. Valenty besliste om niet tegen deze beslissing in te gaan33. Het door Valenty gecreëerde model werd intussen geüpload naar The Pirate Bay34.

De DMCA geeft rechtenhouders de mogelijkheid met een simpele aanvraag (‘takedown request’) inhoud te laten verwijderen van hostingsites (denk aan Youtube). In ruil worden deze websites vrijgesteld van aansprakelijkheid, zonder actief op zoek te moeten gaan naar inbreuken. R. LEVINE, Free Ride, Londen, Vintage Books, 2011, 15-16. In België bestaat een gelijkaardig system, uitgewerkt in art. 20 Wet 11 maart 2003, waarover verder meer. 31 P. HANNA, “The Next Napster? Copyright Questions as 3D printing comes of age”, Ars Technica 2011, http://arstechnica.com/tech-policy/2011/04/the-next-napster-copyright-questions-as-3d-printing-comes-ofage/. 32 http://toddblatt.blogspot.be/2011/06/cease-and-desist.html 33 C. THOMPSON, “Clive Thompson on 3-D Printing’s Legal Morass”, Wired 2012, http://www.wired.com/2012/05/3-d-printing-patent-law/. 34 M. DE COCK BUNING en S. KULK, “3D printen: Attack of the Clones of A New Hope?”, IER 2013, afl. 36, 310.

Fernando Sosa v. HBO (2013)

Begin 2013 zette de Amerikaanse ontwerper Fernando Sosa een docking station voor iPhones, dat hij in een CAD-programma ontworpen had naar voorbeeld van een troon uit de HBO tv-serie Game of Thrones, te koop op zijn website. Het ontwerp kreeg al snel heel wat aandacht van fans op internet. Niet lang na het online zetten krijgt Sosa een cease and desist brief vanwege HBO waarin deze Sosa aanmanen zijn ontwerp offline te halen wegens vermeende inbreuk op hun auteursrecht. Sosa beslist in te gaan op de vraag van HBO en er worden geen verdere juridische stappen gezet35. -

Joaquin Baldwin v. Square Enix (2013)

3D-Kunstenaar Joaquin Baldwin maakt in 2013 3D-versies van de karakters uit het computerspel Final Fantasy VII. Hij biedt deze te koop aan op Shapeways. Square Enix, de ontwikkelaar van de Final Fantasy reeks, stuurt een DMCA-aanvraag naar Shapeways om de ontwerpen te verwijderen. Shapeways gaat hierop in36.

Het aantal bekende praktijkvoorbeelden is dus nog relatief beperkt. Geschillen die voor de rechter, binnen- of buitenlands, werden gebracht zijn er nog niet bekend. Toch stijgt het aantal betwistingen in de praktijk gestaag. Zo kreeg Shapeways in 2012 vijf aanvragen om ontwerpen te verwijderen, halfweg 2013 al evenveel37. De eerste incidenten betreffen vooral het auteursrecht. Verwacht wordt dat naarmate materialen, printtechnieken en ontwerpen verbeteren vaker pure gebruiksobjecten beschikbaar zullen worden38. Ook andere intellectuele eigendomsrechten dan het auteursrecht zouden het voorwerp van betwistingen gaan uitmaken. Hoewel er zeker vragen kunnen gesteld worden bij de rechtmatigheid van sommige van de hier geciteerde claims, tonen ze alvast aan dat er een nieuw strijdperk op het vlak van intellectuele eigendomsrechten zit aan te komen. Het mag nu duidelijk zijn dat de intellectueleeigendomsrechtsimplicaties van 3D-printing geen fictie, geen loutere hypothese meer zijn. De betrokkenheid van Thingiverse en Shapeways in deze zaken toont ook aan dat het delen van ontwerpen via onlineplatformen een belangrijke rol zal spelen in het juridische debat, mogelijks gelijkaardig aan deze van Napster, Grokster en The Pirate Bay in het debat omtrent het downloaden van media39.

H. DASARI, “Assessing Copyright Protection and Infringement Issues Involved with 3D Printing and Scanning”, AIPLA Quarterly Journal 2013, 311; N. HURST, “HBO blocks 3-D Printed Game of Thrones iPhone Dock”, Wired 2013, www.wired.com/2013/02/got-hbo-cease-and-desist/. 36 B. BISHOP, “Square Enix stops fan from selling 3D-printed ‘Final Fantasy VII’ figures’, The Verge 2013, www.theverge.com/2013/8/17/4629764/square-enix-stops-fan-from-selling-3d-printed-final-fantasy-viifigures. 37 O. KHARIF en S. DECKER, “3D-printed iPhone gear stirs Game of Thrones copyright clash”, Sydney Morning Herald 2013, www.smh.com.au/digital-life/digital-life-news/3dprinted-iphone-gear-stirs-game-of-thronescopyright-clash-20130825-2sgeq.html. 38 D. DOHERTY, “Downloading Infringement: Patent Law as a Roadblock to the 3D Printing Revolution”, HVJLT 2012, afl. 26, 358-359. 39 D. MENDIS, “The Clone Wars: Episode 1 – The Rise of 3D Printing and its Implications for Intellectual Property Law – Learning Lessons from the Past?”, E.I.P.R. 2013, 159-160.

2. Precedent: filesharing media Perfecte kopieën maken, online delen en downloaden met en van gebruikers van over de hele wereld,… De mogelijkheden die 3D-printing biedt met betrekking tot het kopiëren van fysieke objecten hebben veel weg van wat Napster, Kazaa en consoorten in de entertainmentsector deden. Er bestaat uiteraard discussie over de omvang van de invloed die filesharing op de entertainmentsector heeft gehad. Waar sommigen beweren dat filesharing de sector grote schade toebracht40, menen anderen dat de effecten door de sector zelf overroepen werden41. Wat met zekerheid kan gesteld worden, is dat deze technologie de manier waarop muziek, film en literatuur gedistribueerd en geconsumeerd worden in minder dan 15 jaar volledig veranderde42 en een groot juridisch debat op gang heeft gebracht. Ook 3D-printing heeft het potentieel verschillende sectoren van de industrie volledig te veranderen. Sommigen voorspellen bijvoorbeeld dat bij het beschikbaar worden van 3D-printers voor het grote publiek peer-to-peerdiensten zullen overspoeld worden met ontwerpen voor fysieke objecten, met een gelijkaardige bedreiging voor ontwerpers en fabrikanten als Napster en zijn nakomelingen had voor de entertainmentindustrie43. Een digitaal muziekbestand kan eindeloos gekopieerd worden zonder enig verlies aan kwaliteit. Sommigen menen dat 3D-printing in de toekomst deze digitale precisie zal uitbreiden tot fysieke objecten44. Omdat de precisie nog op punt moet gesteld worden, zal de impact van 3D printing maar beetje bij beetje te voelen zijn. Dit maakt een verschil uit met bijvoorbeeld filesharing van mp3’s, waar van meet af aan een hoge kwaliteit van kopie mogelijk was45. De traditionele doe-het-zelver moest zich tot nu toe weinig aantrekken van de intellectuele eigendomsrechten. Zelfs indien hij zo bekwaam was dat hij perfecte kopieën kon maken, bleef zijn werk in besloten kring (meestal zijn eigen huis) en trok het aldus nooit de aandacht van rechtenhouders. 3D-printing technologie voor thuisgebruik verandert deze situatie. Niet alleen kunnen meer particulieren nu hoogwaardigere kopieën vervaardigen, ze zullen ze ook met een paar muisklikken via internet met de hele wereld kunnen delen. Aldus kan 3D-printing wijdverspreide octrooiinbreuken in de vorm van digitale downloads mogelijk maken, op een manier gelijkaardig aan deze waarop de komst van digitale muziekbestanden wijdverspreide auteursrechtinbreuken mogelijk maakte46.

S. LIEBOWITZ, “File sharing: Creative destruction or just plain destruction?”, Journal of Law and Economics 2006, afl. 49, 24-25. 41 F. OBERHELZER-GEE en K. STRUMPF, “The Effect of File sharing on Record Sales: An Empirical Analysis”, Journal of Political Economy 2007, afl. 1, 38-40. 42 D. MENDIS, “The Clone Wars: Episode 1 – The Rise of 3D Printing and its Implications for Intellectual Property Law – Learning Lessons from the Past?”, E.I.P.R. 2013, 155. 43 C. FINOCCHIARO, “Personal Factory or Catalyst for Piracy? The Hype, Hysteria, and Hard Realities of Consumer 3D-Printing”, Cardozo Arts & Entertainment 2012-13, afl. 31, 475. 44 H. LIPSON en M. KURMAN, Fabricated – The New World of 3D Printing, Indianapolis, John Wiley & Sons Inc., 2013, 23. 45 S. BRADSHAW, A. BOWYER en P. HAUFE, “The Intellectual Property Implications of Low-cost 3D Printing”, ScriptEd 2010, vol. 7, afl. 1, 31. 46 D. DOHERTY, “Downloading Infringement: Patent Law as a Roadblock to the 3D Printing Revolution”, HVJLT 2012, afl. 26, 354.

Daarnaast zou 3D-printing ook net als filesharing van media een groot juridisch en maatschappelijk debat op gang kunnen brengen. Duizenden nieuwe ondernemingen en industrieën kunnen voortkomen uit de verspreiding van 3D-printing onder het grote publiek. De nieuwe mogelijke inbreuken zullen echter grote rechtenhouders aansporen om op te roepen tot verhoogde bescherming van hun rechten. Op vandaag werd de wetgeving omtrent intellectuele rechten nog niet aangepast aan 3D-printing zoals dat wel al gebeurde met betrekking tot filesharing47. Beleidsmakers en rechters zullen echter in de (nabije?) toekomst in dit debat kant moeten kiezen. Het zal voor hen misschien moeilijk zijn om de (toekomstige) mogelijkheden van 3D-printing, die ze zullen moeten afwegen tegenover de verliezen bij de rechtenhouders, goed in te schatten48.

D. Waarom 3D-printing geen grote invloed zal hebben op de intellectuele rechten Een eerste indruk in die richting hoeft niet onmiddellijk te betekenen dat 3D-printing de intellectuelerechtenwereld zal overhoop gooien. Technische beperkingen van de technologie zoals ze nu bestaat en de eigenheid van de relevante intellectuele rechten betekenen dat het ‘probleem’ 3D-printing mogelijk overroepen wordt. Ook de vergelijking met filesharing en de immense veranderingen in het medialandschap die deze tot gevolg had, gaat niet per se op. In wat volgt worden enkele kritiekpunten op de toekomst van 3D-printing als thuisbezigheid onder de loep genomen.

1. Technische beperkingen en hoge prijs Velen mogen dan wel lyrisch zijn over de potentiële toepassingen van 3D-printing, op vandaag zijn de modellen die voor particulieren ter beschikking staan technisch, qua gebruiksvriendelijkheid en qua financiële haalbaarheid voor het grote publiek nog erg beperkt. Thuisprinters zijn op technisch gebied nog ver verwijderd van hun professionele tegenhangers. Ze halen nog helemaal niet de kopieerprecisie die bijvoorbeeld kopieën van mp3-bestanden wel halen49. Thuisprinters werken voorlopig ook slechts met een beperkt aantal grondstoffen, zijn eerder traag en kunnen nog geen grote voorwerpen printen. Daarenboven moeten ze nog door de gebruiker geijkt worden (de instellingen van onder andere de spuitkop juist instellen voor de gegeven print) en zijn ze nog vaak onbetrouwbaar50. Op dit moment is 3D-printing nog een tijdrovende bezigheid en dus vooral

E. BARRACLOUGH, “A five-step Strategy for the 3D Revolution”, Managing IP 2001, November, 25. M. WEINBERG, “It Will be Awesome if They don’t Screw it Up: 3D Printing, Intellectual Property, and the Fight over the Next Great Disruptive Technology”, Public Knowledge 2010, www.publicknowledge.org/files/docs/3DPrintingPaperPublicKnowledge.pdf, 15. 49 D. MENDIS, “The Clone Wars: Episode 1 – The Rise of 3D Printing and its Implications for Intellectual Property Law – Learning Lessons from the Past?”, E.I.P.R. 2013, 168. 50 C. FINOCCHIARO, “Personal Factory or Catalyst for Piracy? The Hype, Hysteria, and Hard Realities of Consumer 3D-Printing”, Cardozo Arts & Entertainment 2012-13, afl. 31, 489. 48

geschikt voor productie in lage volumes. In een markt zoals deze van de reserveonderdelen is dit een voordeel maar in vele andere markten zal dit niet het geval zijn51. 3D-printers kunnen echter een evolutie gelijkaardig aan deze van de vandaag volledig ingeburgerde laserprinter doormaken. Tot nu toe lijkt nog niemand de ‘killer app’ – een toepassing die hen voor de gemiddelde consument zo aantrekkelijk maakt dat deze erin wil investeren en aldus producenten aanspoort om massaal te investeren – van 3D-printing gevonden te hebben. Wanneer dit er komt, zal de ‘goudkoorts’ innovatie en dus kwaliteitsverbetering aansporen. De 3D-printer heeft ook het voordeel dat hij veel mechanische en elektronische technologie gemeen heeft met de laserprinter. Daarom zou de evolutie naar betere en goedkopere thuismodellen sneller moeten gaan dan bij deze laatste. 3D-printers zijn momenteel nog niet heel gebruiksvriendelijk. Dit toont zich in 3D-printing online gemeenschappen, die nog grotendeels uit techneuten en doe-het-zelvers bestaan. Toch dient dit genuanceerd te worden. De taal en technieken van industrieel design lijken nu misschien een ver-vanmijn-bedshow voor de gemiddelde particulier maar dat was ook het geval voor professionele tekstverwerking vóór de intrede van laserprinters en commerciële tekstverwerkers zoals Microsoft Word. Als de particulier er toen in slaagde concepten als tekstomloop en regeluitlijning te leren beheersen, zal dit nu ook lukken voor meshes, rasters en feedrates52.

3D-printers zijn momenteel nog behoorlijk prijzig. Niet alleen de prijs van de printers zelf, maar ook deze van de grondstoffen die gebruikt worden tijdens het printen, zoals hars, plastiek,… liggen voor het grote publiek nog te hoog53 Uit eerdere ervaringen met zich ontwikkelende technologiën kan men echter vermoeden dat als 3D-printing aan populariteit wint, de prijs door vraag-en-aanbodwerking zal dalen54.

2. Juridische invloed beschermd

overschat:

weinig

fysieke

objecten

effectief

Veel mensen associëren vandaag alles wat ‘digitaal’ verspreid wordt met inbreuken op intellectuele eigendom, vooral auteursrechten. Dit heeft een historische basis. Muziek, films, fotos, etc. (die meestal auteursrechtelijk beschermd worden) waren al redelijk snel in de ontwikkeling van computers belangrijke applicaties van de nieuwe technologie. Het downloaden van auteursrechtelijk beschermde media won aan populariteit samen met de opmars van het internet in de jaren ’90.

D. MENDIS, “The Clone Wars: Episode 1 – The Rise of 3D Printing and its Implications for Intellectual Property Law – Learning Lessons from the Past?”, E.I.P.R. 2013, 158. 52 C. ANDERSON, Makers – De Nieuwe Industriële Revolutie, Amsterdam, Nieuw Amsterdam Uitgevers, 2013, 69. 53 C. FINOCCHIARO, “Personal Factory or Catalyst for Piracy? The Hype, Hysteria, and Hard Realities of Consumer 3D-Printing”, Cardozo Arts & Entertainment 2012-13, afl. 31, 489. 54 D. MENDIS, “The Clone Wars: Episode 1 – The Rise of 3D Printing and its Implications for Intellectual Property Law – Learning Lessons from the Past?”, E.I.P.R. 2013, 158.

De automatische associatie digitaal/anti-IER eindigt echter wanneer men verder kijkt en de nieuwe mogelijkheden van digitalisering en kopiëren van fysieke objecten onder de loep neemt. Veel fysieke objecten worden namelijk door geen enkel intellectueel eigendomsrecht beschermd55. Nemen we het voorbeeld van het octrooirecht. Een gegeven object is naar alle waarschijnlijkheid niet beschermd door een octrooi. Van de fysieke objecten voldoet de meerderheid namelijk niet aan de materiële geldigheidsvereisten voor een octrooi56: ze vormen geen ‘uitvinding’ in de zin van art. 2 Octrooiwet, zijn niet ‘nieuw’ in de zin van art. 5 Octrooiwet, zijn niet het gevolg van een uitvinderswerkzaamheid in de zin van art. 6 Octrooiwet en/of zijn niet toepasbaar op het gebied van de nijverheid in de zin van art. 7 Octrooiwet. Van deze die wel aan deze vereisten voldoen, zal slechts een deel door hun uitvinder geoctrooieerd zijn. Van de objecten die dan nog overblijven, zal slechts een deel nog binnen de termijn van geldigheid van 20 jaar vanaf de octrooiaanvraag vallen57. Ook het auteursrecht, hoewel vaak als ‘valnet’ beschouwd58, zal slechts een deel van de objecten die met een 3D-printer kunnen gekopieerd worden, beschermen. Creaties die enkel bepaald worden door technische of functionele vereisten of door reglementaire of ergonomische regels zullen de originaliteitstest (zie infra) niet doorstaan59. Voor gebruiksvoorwerpen zal dit vaak het geval zijn. Wat het merkenrecht betreft, zijn de eisen voor beschermbaarheid als vormmerk zijn streng: alleen een merk dat op significante wijze afwijkt van de norm of van wat in de betrokken sector gangbaar is, en derhalve zijn essentiële functie als herkomstaanduiding vervult, zal als dergelijk merk beschermd kunnen worden60. De meeste alledaagse objecten zullen niet significant afwijken van andere gelijkaardige producten. Van deze waarbij dit toch het geval is, zal slechts een deel gedeponeerd zijn. Daarnaast is ook hier de beschermingstermijn beperkt, namelijk tot 10 jaar vanaf de datum van het depot (art. 2.9, 1 BVIE). Het merkenrecht staat wel onbeperkte vernieuwingen van 10 jaar toe (art. 2.9, 3 BVIE). Ook het belang van het tekeningen- en modellenrecht mag in het kader van 3D-printing niet overschat worden. Voor het verkrijgen van een Beneluxmodel of een ingeschreven Gemeenschapsmodel zal een inschrijving nodig zijn. De beschermingsduur is minimum vijf en maximum vijfentwintig jaar. Het aantal voortbrengsels dat hierdoor beschermd wordt zal dus beperkt zijn. Het niet-ingeschreven Gemeenschapsmodel vereist enkel een op de bij Verordening 6/2002/EG bepaalde wijze voor het publiek beschikbaarstelling. De beperkte beschermingsduur (drie jaar) zal er echter voor zorgen dat ook hier het aantal voortbrengsels dat beschermd wordt beperkt zal zijn. Ook hier bestaan belangrijke uitsluitingen (art. 3.2 BVIE). De uiterlijke kenmerken van een voortbrengsel die uitsluitend door de technische functie worden bepaald kunnen bijvoorbeeld niet gedeponeerd worden. 55

M. WEINBERG, “What’s the Deal with Copyright and 3D Printing?”, Public Knowledge 2013, www.publicknowledge.org/files/What's%20the%20Deal%20with%20Copyright_%20Final%20version2.pdf, 1. 56 E. DIRIX, R. STEENNOT en H. VANHEES, Handels- en Economisch Recht in Hoofdlijnen, Antwerpen, Intersentia, 2011, 204-206. 57 M. WEINBERG, “What’s the Deal with Copyright and 3D Printing?”, Public Knowledge 2013, www.publicknowledge.org/files/What's%20the%20Deal%20with%20Copyright_%20Final%20version2.pdf, 3. 58 H. VANHEES, “Het auteursrecht: recente ontwikkelingen en toepassingen in een digitale wereld” in K. BROECKX, B. CLAESSENS, D. COUNYE, R. DE CORTE, D. DE MEULEMEESTER, I. DEMUYNCK, J. ERAUW, P. HUMBLET, P. MAEYAERT, K. ROOX, R. STEENNOT, M. TISON, C. VAN ACKER, H. VANHEES, H. VERBIST, A. WYLLEMAN en E. WYMEERSCH, Privaarecht in de reële en virtuele wereld (Postuniversitaire Cyclus Willy Delva), Antwerpen, Kluwer, 2002, 366. 59 F. GOTZEN en M.-C. JANSSENS, Wegwijs in het intellectueel eigendomsrecht, Brugge, Vanden Broele, 2012, 28. 60 HvJ C-144/06 P, Henkel KGaA v. Bureau voor harmonisatie binnen de interne markt, 2007, http://curia.europa.eu; HvJ C-136/02 P, Mag Instrument Inc. v. Bureau voor harmonisatie binnen de interne markt, 2004, http://curia.europa.eu.

3. Vergelijking met muziek en film gaat niet op. De 3D-printingtechnologie wordt vaak vergeleken met file-sharing van media. Deze vergelijkingen gaan echter te ver. Bij filesharing is elke kopie gelijk. Het kopiëren vergt slechts een paar muisklikken. Daarnaast werd de technologie van begin af aan vooral voor het downloaden van auteursrechtelijk beschermde werken gebruikt. Thuis 3D-printen verschilt substantieel van file-sharing op verschillende vlakken: -

Het omzetten van een auteursrechtelijk beschermd object naar een voor de 3D-printer leesbare bestandsindeling blijft een moeilijke taak. Objecten kunnen omgezet worden door ze zelf te tekenen in CAD-software. Dit wordt reverse engineering – waarbij men het object in detail onderzoekt om zo te weten te komen hoe het technisch werkt – genoemd. Anderzijds kan een 3D-scanner gebruikt worden. Wat reverse engineering betreft, vergen alle behalve de meest simpele objecten enig technisch inzicht en demontagewerk door de kopieerder. Daarnaast blijft ook het overweg kunnen met CAD-software een niet triviale taak61. 3D-scanners blijven duur. Goedkopere alternatieven moeten geijkt worden en hebben een lagere resolutie dan professionele scanners. Daarnaast is 3D-scannen momenteel nog geen kwestie van het object in een machine steken en met een klik op de knop een perfect 3Dmodel produceren. De output van een 3D-scan is meestal slechts een “wolk” van niet verder verbonden punten, waarvan dan verder een netwerk moet gemaakt worden om tot een werkbaar bestand te komen62. Waar filesharingondernemingen zoals The Pirate Bay of Grokster auteursrechtelijke inbreuken door hun gebruikers actief aanmoedig(d)en63, is dit bij ondernemingen die zich specifiek op de 3D-printingmarkt richten (momenteel nog) niet het geval.

Printservices zoals Shapeways elimineren veel van deze verschillen (doordat ze professionele 3Dprinters gebruiken om de particulier zijn gewenste ontwerp te printen) maar toch gaat de vergelijking met filesharing ook hier niet 100 procent op64: -

De op dit moment grootste uploaddiensten leiden hun gebruikers niet opzettelijk naar inbreukmakende inhoud en maken geen promotie met de beschikbaarheid ervan. Daarnaast waarschuwen ze ook expliciet tegen auteursrechtelijke inbreuken in hun algemene voorwaarden65. De gebruiker moet nog steeds een CAD-bestand vinden. Diensten zoals Shapeways bieden deze wel aan maar niet gratis zoals bij filesharing. Daar waar bij filesharing het product na enkele minuten of later zelfs seconden bij de gebruiker aankwam, is dit bij diensten zoals Shapeways allerminst het geval. Het uploaden, printen en bezorgen neemt enkele dagen in beslag. 3D-printingsdiensten hebben directe controle over hun productie en distributie. Daarbij kunnen ze dus ook een prima facie controle over de objecten die gebruikers hen vragen te printen, uitvoeren.

C. FINOCCHIARO, “Personal Factory or Catalyst for Piracy? The Hype, Hysteria, and Hard Realities of Consumer 3D-Printing”, Cardozo Arts & Entertainment 2012-13, afl. 31, 491. 62 C. FINOCCHIARO, “Personal Factory or Catalyst for Piracy? The Hype, Hysteria, and Hard Realities of Consumer 3D-Printing”, Cardozo Arts & Entertainment 2012-13, afl. 31, 492. 63 C. DE KEERSMAEKER, “Het Amerikaanse Hooggerechthof brengt p2p-makers gevoelige slag toe”, IRDI 2006, 84. 64 C. FINOCCHIARO, “Personal Factory or Catalyst for Piracy? The Hype, Hysteria, and Hard Realities of Consumer 3D-Printing”, Cardozo Arts & Entertainment 2012-13, afl. 31, 496-503. 65 Zie bijvoorbeeld: www.shapeways.com/terms_and_conditions.

De ondernemingen die ook zelf objecten te koop aanbieden, hebben er alle belang bij dat intellectuele eigendomsrechten niet geschonden worden daar dit voor hen een belangrijke bron van inkomsten zal zijn. Een 3D-printingdienst is een veel kapitaalintensievere bezigheid dan het opzetten van een filesharingdienst, die volledig gedecentraliseerd is. Bedrijven die zich met de eerstgenoemde bezigheid inhouden, zullen minder licht over de mogelijke gevolgen van juridische vervolging gaan. Het is ondenkbaar dat een onderneming die er openlijk voor uitkomt dat ze wil helpen met het schenden van intellectuele eigendom genoeg kapitaal zou kunnen verzamelen om de benodigde infrastructuur en machines te bekostigen.

4. Te verwachten tegenkanting tegen ‘disruptive technology’ Als 3D-printing echt het productie- en distributieproces zoals we het vandaag kennen volledig verandert, valt te verwachten dat de sterke partijen die deze processen momenteel in handen hebben zich met man en macht tegen deze technologie zullen verzetten. Rechtenhouders zouden kunnen proberen CAD-bestandstypes te stigmatiseren op een manier gelijkaardig aan die waarop auteursrechthouders het bittorrentprotocol, of zelfs mp3-bestanden, proberen stigmatiseren hebben. CAD-bestandstypes in de publieke opinie gelijkstellen met inbreuken op intellectuele eigendomsrechten zou de introductie van 3D-printing bij een groter publiek afremmen en het idee geven dat online CAD-bestanden altijd illegaal zijn66. De geschiedenis toont dat dit de standaardreactie is bij het opkomen van disruptive technologies, nieuwe technologieën die het door hun lage kost en/of hoog gebruiksgemak de oudere technologie van de concurrentie moeilijk maken67. Als voorbeeld kan gedacht worden aan het hoofd van de Amerikaanse filmassociatie die VHScassettes voor het house of representatives in 1982 vergeleek met de Boston Strangler, een destijds actief seriemoordenaar68. Meer verregaand is het niet ondenkbaar dat de ondernemingen die veel te verliezen hebben het nodige lobbywerk zullen verrichten om de nieuwe technologie met wettelijke maatregelen te laten tegenwerken.

M. WEINBERG, “It Will be Awesome if They don’t Screw it Up: 3D Printing, Intellectual Property, and the Fight over the Next Great Disruptive Technology”, Public Knowledge 2010, www.publicknowledge.org/files/docs/3DPrintingPaperPublicKnowledge.pdf, 12. 67 Voor een 15e eeuws voorbeeld: X, “True stuff: Monks vs. The Printing Press”, Wondermark 2011, http://wondermark.com/true-stuff-monk-vs-press/. 68 http://cryptome.org/hrcw-hear.htm

E. 3D-printing onder het heersend recht 1. Inleidend Door het hoge aantal toepassingen (momenteel of toekomstig mogelijk) van 3D-printing kan een invloed op meerdere onderdelen van het intellectuele eigendomsrecht ingebeeld worden. In dit hoofdstuk zal ingegaan worden op het octrooirecht, het merkenrecht, het tekeningen- en modellenrecht en het auteursrecht. Op de volgende onderdelen zal niet ingegaan worden omdat ze in de context van 3D-printing niet voldoende relevant zijn: -

De bescherming van databanken: Een 3D-model zou op het eerste zicht kunnen overkomen als een databank bestaande uit een collectie onderling verbonden punten. Deze punten zijn echter op zich genomen betekenisloos en zullen dus geen zelfstandige elementen zoals de definitie van art. 2, 1° Wet Databanken69 vereist, uitmaken. De bescherming van de handelsnaam: De handelsnaam is de naam waaronder een handelsonderneming gekend is of geëxploiteerd wordt. Het doel ervan is het onderscheiden van de handelsactiviteit van de onderneming, niet de onderscheiding van waren of diensten70. Het kwekersrecht: Hoewel reeds onderzoek gedaan wordt naar het printen van biologische materie71, is dit alles nog te veel toekomstmuziek om nu al te nopen tot een juridische analyse. De bescherming van topografieën van halfgeleiderproducten: Het bereiken van de precisie nodig voor het produceren van chips met miljoenen transistoren met een grootte van niet meer dan enkele nanometers is, zeker wat thuisprinten betreft, nog complete science fiction. De auteursrechtelijke bescherming van computerprogramma’s: Hoewel de vraag van intellectueelrechtelijke bescherming zich kan stellen met betrekking tot de CAD-programma’s nodig voor het creëren van 3D-modellen zal hier niet op ingegaan worden omdat hun gebruik zich niet wezenlijk onderscheidt van dat van enig ander computerprogramma. Een 3D-model zelf is slechts een product van het gebruik door de ontwerper van een computerprogramma. Het is zelf geen computerprogramma in de zin van de Softwarewet72. Het verzekert ook geen functionele koppeling of interactie tussen componenten van een computersysteem en zal aldus niet als beschermbare interface kunnen beschouwd worden73.

Art. 2, 1° Wet 31 augustus 1998 houdende omzetting in Belgisch recht van de Europese richtlijn van 11 maart 1996 betreffende de rechtsbescherming van databanken, BS 14 november 1998, 36913. 70 P. MEYAERT, De bescherming van de handelsnaam en de vennootschapsnaam in België, Gent, Larcier, 2006, 35. 71 E. RUTHERFORD, “How NASA prints trees”, Techcrunch 2014, http://techcrunch.com/2014/02/09/how-nasaprints-trees/. 72 Wet 30 juni 1994 houdende omzetting in Belgisch recht van de Europese richtlijn van 14 mei 1991 betreffende de rechtsbescherming van computerprogramma’s, BS 27 juli 1994, 19315; M.-C. JANSSENS, “Bescherming van computerprogramma’s: oude wijn in nieuwe vaten?”, DAOR 2011, afl. 98, 211-212. 73 H. VANHEES, “Art. 2 Wet Bescherming Computerprogramma’s” in H. SWENNEN, Handels- en economisch recht: commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, IX Intellectuele rechten, A. Auteursrecht, Mechelen, Kluwer, 2013, 1-9.

2. Octrooirecht I. Inleidend – relevantie onderzoek Octrooien kunnen betrekking hebben op “iedere uitvinding die nieuw is, op uitvinderswerkzaamheid berust en vatbaar is voor toepassing op het gebied van de nijverheid” (art. 2 Octrooiwet74). Art. 3 Wet 10 januari 201175 verandert dit naar: “iedere uitvinding, op alle gebieden van de technologie, die nieuw is, op uitvinderswerkzaamheid berust en vatbaar is voor toepassing op het gebied van de nijverheid”. Deze wijziging beoogt art. 2 Octrooiwet in overeenstemming te brengen met art. 52 Europees Octrooiverdrag (EOV)76 en art. 27, 1. TRIPS-verdrag77. Art. 3 Wet 10 januari 2011 is echter nog niet in werking getreden. Het begrip ‘uitvinding’ wordt noch in de Belgische Octrooiwet, noch in het Europees Octrooiverdrag, noch in TRIPS gedefinieerd. Er wordt enkel in een opsomming van zaken die niet als uitvinding kunnen beschouwd worden voorzien (ontdekkingen alsmede natuurwetenschappelijke theorieën en wiskundige methoden, esthetische vormgevingen, stelsels, regels en methoden voor het verrichten van geestelijke arbeid, voor het spelen of voor de bedrijfsvoering, alsmede computerprogramma’s en presentaties van gegevens)78. Het Europees Octrooibureau interpreteert als uitvinding: "subject-matter having technical character"79. De Belgische wetgever interpreteerde dit in het wetsontwerp aangaande de nieuwe bewoording van art. 2 Octrooiwet als “een creatie op technisch gebied, of een creatie met technisch karakter”80. 3D-printers kunnen kopieën uitprinten van objecten die een technisch karakter hebben en dus een uitvinding uitmaken. Art. 27, §1, a) Octrooiwet bepaalt dat het octrooi de octrooihouder het recht geeft iedere derde die niet zijn toestemming hiertoe heeft verkregen te verbieden een voortbrengsel waarop het octrooi betrekking heeft, te vervaardigen, aan te bieden, in het verkeer te brengen, te gebruiken, dan wel daartoe in te voeren of in voorraad te hebben. Met CAD-software kunnen objecten door reverse engineering of door het inscannen met een 3Dscanner in virtuele vorm omgezet worden. Deze CAD-bestanden kunnen gedeeld worden, al dan niet via een ‘host’-dienst. Op basis van CAD-bestanden kunnen objecten geprint worden met behulp van 74

Wet 28 maart 1984 op de Uitvindingsoctrooien, BS 9 maart 1985, 2774. Wet 10 januari 2011 ter uitvoering van het Verdrag inzake octrooirecht en de Akte tot herziening van het Verdrag inzake de verlening van Europese octrooien, alsook tot wijziging van diverse bepalingen inzake uitvindingsoctrooien, BS 16 februari 2011, 11481. 76 Zie voor de tekst van het EOV: Wet 21 april 2007 houdende instemming met de Akte van herziening van het Verdrag inzake de verlening van Europese octrooien (Verdrag inzake het Europees octrooi) van 5 oktober 1973, laatst gewijzigd op 17 december 1991, gedaan te München op 29 november 2000, BS 4 september 2007, 45906. 77 Overeenkomst inzake de handelsaspecten van de Intellectuele Eigendom van 15 april 1994 (Bijlage 1C bij de Overeenkomst tot Oprichting van de Wereldhandelsorganisatie), www.wto.org/english/tratop_e/trips_e/t_agm0_e.htm. 78 Art. 52, (2) EOV; art. 3, §1 Octrooiwet. 79 Europees Octrooibureau 21 april 2004, nr. 0258/03, www.epo.org/law-practice. 80 Wetsontwerp ter uitvoering van het Verdrag inzake octrooirecht en de Akte tot herziening van het Verdrag inzake de verlening van Europese octrooien, alsook tot wijziging van diverse bepalingen inzake uitvindingsoctrooien, Parl.St. Kamer 2010-11, nr. 405/1, 17. 75

een 3D-printer. Op het eerste zicht lijkt het dat er sprake zal zijn van vervaardiging, aanbieden, gebruiken,… zoals bedoeld in art. 27, §1, a) Octrooiwet. Het zal dus relevant zijn te onderzoeken wat de implicaties van 3D-printing door thuisgebruikers op het octrooirecht zullen zijn.

II. Het creëren van 3D-modellen i.

(Directe) octrooiinbreuk bij het creëren van een CAD-bestand (art. 27, §1, a) Octrooiwet)? Art. 27, §1, a) Octrooiwet geeft de octrooihouder het recht iedere derde die niet zijn toestemming hiertoe heeft verkregen te verbieden een voortbrengsel waarop het octrooi betrekking heeft te vervaardigen. Kan hij derden verbieden zonder zijn toestemming 3D-modellen te maken van objecten die zijn octrooi toepassen, kan een CAD-bestand dus namaak uitmaken? Er is inbreuk wanneer de door het octrooi geëiste technische functie overgenomen wordt81. De technische functie van een CAD-bestand is het aansturen van een 3D-printer. Dit zal dus verschillen van de technische functie uit het octrooi. Een CAD-bestand is geen concreet product en zal geen octrooiinbreuk kunnen uitmaken82. De octrooihouder zal dus niet kunnen verbieden dat iemand een CAD-bestand maakt van een object dat zijn octrooi toepast.

ii. Indirecte octrooiinbreuk bij het creëren van een CAD-bestand (art. 27, §2 Octrooiwet)? Het creëren van het CAD-bestand zal dus op zich geen inbreuk op het octrooi uitmaken. Art. 27, §2, eerste lid Octrooiwet stelt evenwel: “Het octrooi geeft de octrooihouder ook het recht iedere derde die niet zijn toestemming hiertoe heeft verkregen te verbieden op Belgisch grondgebied aan een ander dan degenen die gerechtigd zijn de uitvinding toe te passen, middelen betreffende een wezenlijk bestanddeel van de uitvinding aan te bieden of te leveren voor de toepassing van de geoctrooieerde uitvinding op het grondgebied, indien de derde weet dan wel het gezien de omstandigheden duidelijk is, dat deze middelen voor die toepassing geschikt en bestemd zijn.” Dit artikel houdt de zogenaamde indirecte octrooiinbreuk in. De indirecte octrooiinbreuk vereist echter het aanbieden of leveren van een wezenlijk bestanddeel van de uitvinding. Het enkele creëren van een 3D-model zal niet volstaan om een indirecte octrooiinbreuk vast te stellen, er wordt niets geleverd of aangeboden.

Rb. Brussel 8 januari 1973, ICIP-Ing.Cons. 1977, 418; G. VAN HECKE, F. GOTZEN en J. VAN HOOF, “Overzicht van Rechtspraak Industriële eigendom, Auteursrecht 1975-1990”, TPR 1990, 1790. 82 A.P. ENGELFRIET, “3D printen: revolutie of de nieuwe Napster?”, Tijdschrift voor Internetrecht 2011, 142.

III. Het (online) delen van 3D-modellen i.

Directe octrooiinbreuk bij het delen van een CAD-bestand (art. 27, §1, a) Octrooiwet)? CAD-software laat doe-het-zelvers toe 3D-modellen te creëren en deze op te slaan in een bestandsformaat dat door de meeste 3D-printers zal kunnen gelezen worden. Hoewel de technologie voor thuisprinten nog erg jong is, blijkt uit de vele internetgemeenschappen die ontstaan rond 3Dprinting nu al duidelijk dat mensen hun werk ook graag delen. Soms doen ze dit gratis, uit fierheid over hun werk, soms willen ze er een centje aan verdienen door hun ontwerpen tegen betaling aan te bieden. Art. 27, §1, a) Octrooiwet verbiedt onder meer het aanbieden en in het verkeer brengen van voortbrengsels waarop het octrooi betrekking heeft. Zoals supra uitgelegd zal een CAD-bestand echter niet als een voortbrengsel waarop het octrooi betrekking heeft beschouwd moeten worden. Het aanbieden of in het verkeer brengen van een CAD-bestand zal dus niet door de rechthebbende kunnen verboden worden.

ii. Indirecte octrooiinbreuk bij het delen van een CAD-bestand (art. Art. 27, §2 Octrooiwet)? Zoals supra (hoofdstuk E.2.ii.) gezegd, zal het creëren van het CAD-bestand op zich geen indirecte inbreuk op het octrooi uitmaken omdat er geen sprake is van een aanbieding of levering. Wanneer men een CAD-bestand deelt (in de praktijk zal dit meestal gebeuren door het te uploaden naar een website) zal dit wel het geval zijn. Opdat de octrooihouder het delen van een dergelijk bestand zou kunnen verbieden, moet het bestand onder de ‘middelen betreffende een wezenlijk bestanddeel van de uitvinding’ van art. 27, §2 Octrooiwet vallen. Een CAD-bestand geeft aan de 3D-printer alle informatie die het apparaat nodig heeft om een object fysiek te creëren. Een CAD-bestand zal dus een middel betreffende een wezenlijk bestanddeel van de uitvinding uitmaken83. Enige discussie kan bestaan omtrent de vraag of de ontwerper van het CAD-bestand weet, dan wel dat het gezien de omstandigheden duidelijk zal zijn, dat het CAD-bestand voor de toepassing van de geoctrooieerde uitvinding geschikt en bestemd zal zijn. De geschiktheid staat niet in vraag gezien de CAD-bestandsindeling compatibel is met 3D-printers. Men zou echter kunnen opwerpen dat de ontwerper bij het beschikbaar maken van het CAD-bestand niet zeker kan weten dat de gebruiker het zal gebruiken om een inbreukmakende print te maken. De gebruiker zou het CAD-bestand kunnen gebruiken om meer inzicht te verkrijgen in de werking van de uitvinding. Gezien octrooien, inclusief gedetailleerde beschrijving van de techniek erachter, openbaar te raadplegen84 zijn valt dit argument

A.P. ENGELFRIET, “3D printen: revolutie of de nieuwe Napster?”, Tijdschrift voor Internetrecht 2011, 142. Anders zal het liggen voor wat betreft bijvoorbeeld de grondstoffen. 84 www.epo.org/searching/free/espacenet.html; Uitvinders een incentive geven om hun uitvinding openbaar te maken (om innovatie te bevorderen) was zelfs één van de belangrijkste redenen om octrooien in het leven te roepen. Zie hierover GUELLEC, D. en VAN POTTELSBERGHE DE LA POTTERIE, B., The Economics of the European Patent System, New York, Oxford University Press, 2007, 2.

echter maar zwak uit. Andere doeleinden voor het downloaden van door iemand anders gecreëerde CAD-bestanden zijn moeilijk voor te stellen. Het hof van beroep te Antwerpen oordeelde in een arrest van 8 november 200585 dat art. 27, §2 Octrooiwet niet vereist dat de afnemers aan wie geleverd wordt de uitvinding daadwerkelijk toepassen. Het is dus voldoende voor de toepassing van art. 27 §2 Octrooiwet dat de afnemer niet tot toepassing van de geoctrooieerde uitvinding gerechtigd is. Het enkele aanbieden of leveren van een CADbestand, zelfs al wordt het door de gebruiker niet geprint, zal al een inbreuk op art. 27, §2, eerste lid Octrooiwet uitmaken. Art. 28, a) Octrooiwet bevat een belangrijke beperking op de rechten van de octrooihouder ten aanzien van handelingen die in de particuliere sfeer en voor niet-commerciële doeleinden worden verricht. Hierop zal verder dieper ingegaan worden (hoofdstuk E.2.V.i.). Hier dient echter al opgemerkt worden dat de hoedanigheid en het al dan niet commerciële karakter van het gebruik door de gebruiker niets zal veranderen aan de toepasbaarheid van art. 27, §2, eerste lid Octrooiwet op de deler van CADbestanden. Art. 27, §2, derde lid Octrooiwet stelt namelijk: ‘Worden niet geacht, in de zin van het eerste lid van deze paragraaf, gerechtigd te zijn tot toepassing van de uitvinding zij die de in artikel 28, sub a) tot en met sub c), bedoelde handelingen verrichten.” Zelfs al zou de ontvanger van het CADbestand onder de uitzondering van de handelingen in de particuliere sfeer en voor niet-commerciële doeleinden vallen, zal de persoon die het bestand deelde dus nog altijd een indirecte octrooiinbreuk plegen86! Het (online) delen van een CAD-bestand zal dus waarschijnlijk een indirecte octrooiinbreuk kunnen uitmaken, zelfs al wordt het niet gedownload en zelfs al gebruikt de ontvanger het in de particuliere sfeer en voor niet-commerciële doeleinden.

iii. Nieuwheidsschadelijkheid van een geüpload CAD-bestand - ‘stand van de techniek’ Een andere vraag die met betrekking tot het delen van 3D-modellen moet gesteld worden, is of de upload van een CAD-bestand met daarin een uitvinding naar een website zoals Thingiverse kan voorkomen dat iemand anders later een octrooi kan nemen op dezelfde uitvinding? Zogenaamde ‘Open Innovatiegemeenschappen’, zoals de 3D-printingbeweging maar ook bijvoorbeeld open source software groepen, staan namelijk vaak weigerachtig tegenover octrooien, om verschillende redenen87: -

Ze zijn voor particulieren en kleine bedrijven erg duur om te verkrijgen en te handhaven; Men heeft een filosofische, culturele, politieke afkeer van het octrooisysteem. Men associeert octrooien met anti-competitieve ‘pesttactieken’ door grote ondernemingen; Zelfs ‘defensieve’ octrooien88 kunnen anders gebruikt worden wanneer ze in handen van een overnemer komen.

Antwerpen 8 november 2005, ICIP-Ing.Cons. 2005, 502, noot E. DE GRYSE. K. ROOX en C. DE PRETER, “Onrechtstreekse octrooi-inbreuk naar Belgisch recht na het Senseo-arrest: koffiedik kijken of klare wijn?”, IRDI 2006, 109. 87 J. SCHULTZ en J.M. URBAN, “Protecting Open Innovation: the Defensive Patent License as a New Approach to Patent Threats, Transaction Costs, and Tactical Disarmament”, HVJLT 2012, afl. 26, 2-4. 88 Octrooieren om rechtsgedingen van andere marktspelers te kunnen afweren, niet om zelf actief rechten af te dwingen. 86

Zonder zelf het octrooieringsproces te willen doorlopen, zullen zij echter willen vermijden dat iemand anders later hun uitvinding octrooieert. Kan dit bekomen worden door een uitvinding in een CADbestand te delen met een 3D-printinggemeenschap? De Octrooiwet van 28 maart 1984 vermeldt in haar definitie van de term ‘octrooi’ (art. 2 Octrooiwet) de materiële vereiste van nieuwheid. Art. 5, §1 Octrooiwet (omzetting art. 54, (1) EOV) definieert deze nieuwheid. Een uitvinding wordt luidens dit artikel als nieuw beschouwd “indien zij geen deel uitmaakt van de stand van de techniek”. Art. 5,§2 Octrooiwet definieert dit laatste: “De stand van de techniek wordt gevormd door al hetgeen vóór de datum van indiening van de octrooiaanvraag openbaar toegankelijk is gemaakt door een schriftelijke of mondelinge beschrijving, door toepassing of op enige andere wijze”. Een infopagina bij een upload naar een website zoals Thingiverse bevat meestal slechts een beperkte technische beschrijving (vaak zelfs enkel de afmetingen). Wie de eigenlijke CAD-bestanden downloadt en over de nodige technische kennis beschikt, kan echter alle technische specificaties van de uitvinding te weten komen. Uitvindingen die op deze websites beschikbaar gesteld worden zijn evenwel niet altijd even makkelijk vindbaar89. Zoekfuncties binnen de website zelf, evenals een meer algemene zoektocht via zoekmachines zoals Google geven enkel resultaat indien de infopagina duidelijk werd ingevuld en men de juiste zoektermen gebruikt. De vraag kan zich dus stellen of een dergelijke upload voldoet aan de vereiste van openbare toegankelijkheid die nodig is om een uitvinding nieuwheidschadelijk te maken? Het Europees Octrooibureau geeft een ruime invulling aan de vereiste van openbare toegankelijkheid. Zo zal vermelding van de uitvinding in één enkel boek in één enkele openbare bibliotheek90 of de vermelding ervan in een lokaal advertentiekrantje91 al volstaan als openbare toegankelijkmaking. Een bericht op een website op het internet, wereldwijd beschikbaar, zal dus a fortiori volstaan. Dit werd bevestigd in een vonnis van de rechtbank van koophandel te Gent van 201192. Wel is vereist dat alle relevante kenmerken van de uitvinding aanwezig zijn93. De vergelijking met de stand van de techniek moet kunnen gemaakt worden door de gemiddelde persoon geschoold in de techniek in kwestie94. Het volstaat dat deze deskundige de uitvinding kan verstaan gegeven zijn algemene kennis. Het is voor de nieuwheidsbeoordeling niet nodig dat de deskundige de uitvinding kan toepassen95. Een pagina met een korte beschrijving en een gratis te downloaden CAD-bestand zou moeten volstaan opdat een deskundige de uitvinding kan verstaan. Concluderend kan dus gesteld worden dat het uploaden van CAD-bestanden in veel gevallen zal moeten beschouwd worden als bijdragend aan de stand der techniek. Aldus zal het nieuwheidsschadelijk kunnen werken voor latere octrooiaanvragen.

D. DOHERTY, “Downloading Infringement: Patent Law as a Roadblock to the 3D Printing Revolution”, HVJLT 2012, afl. 26, 371. 90 Europees Octrooibureau 10 november 1988, nr. 0381/87, www.epo.org/law-practice; Europees Octrooibureau 12 mei 1992, nr. 0953/90, www.epo.org/law-practice. 91 B. DE VUYST, Handboek Octrooien, Brugge, die Keure, 2006, 39. 92 Kh. Gent 20 januari 2011, IRDI 2011, 61. 93 Brussel 17 september 2012, IRDI 2013, 40; Kh. Gent 20 januari 2011, IRDI 2011, 61; Kh. Gent 24 juni 2010, ICIP-Ing.Cons. 2010, 579; Rb. Brussel 28 november 2008, IRDI 2009, 147. 94 Europees Octrooibureau 29 april 1993, nr. 0164/92, www.epo.org/law-practice; Rb. Brussel 28 november 2008, IRDI 2009, 147; B. DE VUYST, Handboek Octrooien, Brugge, die Keure, 2006, 42. 95 B. DE VUYST, Handboek Octrooien, Brugge, die Keure, 2006, 42.

IV. Het online hosten van 3D-modellen i.

Directe octrooiinbreuk ‘host’-diensten bij het hosten van CAD-bestanden (art. 27, §1, a) Octrooiwet)? Art. 27, §1, a) Octrooiwet verbiedt het vervaardigen, aanbieden, in het verkeer brengen, gebruiken, invoeren en in voorraad hebben van voortbrengsels waarop een octrooi betrekking heeft zonder toestemming van de octrooihouder. Het hosten van CAD-bestanden zou kunnen beschouwd worden als aanbieden en/of in het verkeer brengen. Zoals supra uitgelegd zal een CAD-bestand echter niet als een voortbrengsel waarop het octrooi betrekking heeft beschouwd moeten worden. Het aanbieden of in het verkeer brengen van een CAD-bestand zal dus niet door de rechthebbende kunnen verboden worden.

ii. Indirecte octrooiinbreuk ‘host’-diensten bij het hosten van CAD-bestanden (art. 27, §2 Octrooiwet)? Zoals supra werd uitgelegd, bestaat er naast het verbod op directe octrooiinbreuk van art. 27, §1 Octrooiwet ook een verbod op indirecte octrooiinbreuk. Art. 27, §2 Octrooiwet verbiedt het ongeoorloofd ter beschikking stellen van wezenlijke middelen voor de toepassing van een geoctrooieerde uitvinding. Zoals eerder met betrekking tot het delen van CAD-bestanden werd gesteld, zal het aanbieden of leveren van dergelijke bestanden hieronder vallen. Verschillende websites bieden aan bezoekers de mogelijkheid hun 3D-bestanden te uploaden en 3D-bestanden van anderen te downloaden. Deze websites ‘hosten’ de content die hun gebruikers met de wereld willen delen. Ze zijn dus ook aanbieders van de CAD-bestanden. Indien deze bestanden middelen voor de toepassing van een geoctrooieerde uitvinding bevatten, zal dit op grond van art. 27, §2 Octrooiwet een inbreuk op het octrooi uitmaken. De Europese en in navolging de Belgische wetgever hebben de ‘host’diensten echter willen beschermen. Deze bescherming is te vinden in art. 20, §1 Wet 11 maart 200396 (omzetting van art. 14 Richtlijn inzake elektronische handel97): “Wanneer een dienst van de informatiemaatschappij bestaat in de opslag van de door een afnemer van de dienst verstrekte informatie, is de dienstverlener niet aansprakelijk voor de op verzoek van de afnemer van de dienst opgeslagen informatie, op voorwaarde dat: 1° de dienstverlener niet daadwerkelijk kennis heeft van de onwettige activiteit of informatie, of wat een schadevergoedingsvordering betreft, geen kennis heeft van feiten of omstandigheden waaruit het onwettelijke karakter van de activiteit of de informatie blijkt; of 96

Wet 11 maart 2003 betreffende bepaalde juridische aspecten van de diensten van de informatiemaatschappij, BS 17 maart 2003, 12962. 97 Richtlijn Europees Parlement en Europese Raad nr. 2000/31/EG, 8 juni 2000 betreffende bepaalde juridische aspecten van de diensten van de informatiemaatschappij, met name de elektronische handel, in de interne markt, Pb.L. 17 juli 2000, afl. 178, 1.

2° de dienstverlener, zodra hij van het bovenbedoelde daadwerkelijk kennis heeft, prompt handelt om de informatie te verwijderen of de toegang ertoe onmogelijk te maken […].”

Onder ‘dienst van de informatiemaatschappij’ wordt verstaan (art. 2, 1° Wet 11 maart 2003): “elke dienst die gewoonlijk tegen vergoeding, langs elektronische weg op afstand en op individueel verzoek van een afnemer van de dienst verricht wordt”. Websites zoals Thingiverse of CGTrader laten hun gebruikers langs elektronische weg, op afstand en op individueel verzoek CAD-bestanden up- dan wel downloaden. Niet alle websites vragen echter een vergoeding voor het aanbieden van hun diensten aan hun gebruikers. Men zou kunnen denken dat diegenen die bestanden gratis aanbieden buiten het toepassingsgebied van art. 20, §1 van de Wet van 11 maart 2003 vallen. Het criterium ‘gewoonlijk tegen vergoeding’ moet echter breder bekeken worden dan enkel geldelijke tegenprestaties, rechtstreeks betaald door de afnemer van de dienst. Ook bijvoorbeeld online diensten die gewoonlijk betaald worden door sponsoring of door middel van advertenties vallen onder het toepassingsgebied. Slechts diensten die volstrekt kosteloos en zonder enige vorm van tegenprestatie worden aangeboden, vallen buiten het toepassingsgebied98. CAD-bestanden zijn vaak relatief grote bestanden. De serverkosten voor het bewaren van een grote hoeveelheid van deze bestanden zijn dan ook erg hoog. Het aanbieden van CAD-bestanden online zal dus in de overgrote meerderheid van de gevallen sponsoring of dergelijke vereisen om de kosten op te vangen. Thingiverse wordt gesponsord door 3D-printerproducent Makerbot, CGTrader vraagt geld voor ontwerpen,... Allen zullen ze dus onder de categorie ‘diensten van de informatiemaatschappij’ vallen. In die hoedanigheid zullen ze genieten van de beschermingsregeling van art. 20 Wet 11 maart 2003. Ze zullen niet aansprakelijk zijn voor de op verzoek van de afnemer van de dienst opgeslagen informatie (CAD-bestanden). Dit alles uiteraard onder de voorwaarden die in art. 20, §1, 1° en 2° gesteld worden. De dienstverlener mag geen daadwerkelijke kennis hebben van de onwettige informatie en laten begaan. Dit houdt geen algemene verplichting in om toe te zien op de informatie die zij doorgeven of opslaan, noch om actief te zoeken naar feiten of omstandigheden die op onwettige activiteiten duiden (art. 15, 1. Richtlijn inzake elektronische handel). Als conclusie kan dus gesteld worden dat ‘host’-diensten in de zin van art. 27, §1, a) Octrooiwet dankzij de bescherming van art. 20, §1 Wet 11 maart 2003 bespaard zullen blijven van aansprakelijkheid voor eventuele octrooiinbreuken door CAD-bestanden die door gebruikers op hun servers geplaatst worden.

P. VAN EECKE, “Elektronische handel, juridische stand van zaken” in P. VAN EECKE (ed.), Recht & Elektronische Handel, Gent, Groep De Boeck NV, 2011, 11.

iii. Indirecte octrooiinbreuk door peer-to-peer indexeringswebsites (art. 27, §2 Octrooiwet)? De zogenaamde ‘host’-diensten plegen dus geen directe, noch een indirecte octrooiinbreuk wanneer ze CAD-bestanden die een geoctrooieerd object voorstellen beschikbaar stellen op hun website. Zoals in de inleiding al aangehaald, worden echter ook via peer-to-peer systemen CAD-bestanden uitgewisseld. Zullen websites die geen bestanden opslaan maar enkel een index bijhouden van bestanden die via peer-to-peer systemen (bijvoorbeeld bittorrent) kunnen gedownload worden (bijvoorbeeld The Pirate Bay) kunnen profiteren van deze bescherming? Zoals supra gesteld werd, is een dienst van de informatiemaatschappij elke dienst die gewoonlijk tegen vergoeding, langs elektronische weg op afstand en op individueel verzoek van een afnemer van de dienst verricht wordt. Eerder werd ook al uitgelegd dat ‘gewoonlijk tegen vergoeding’ ruim zal moeten geinterpreteerd worden. Websites zoals The Pirate Bay tonen op hun zoekpagina’s reclameboodschappen, minstens om de kosten voor hun servers te dekken. Het criterium ‘gewoonlijk tegen vergoeding’ zal dus vervuld zijn. Ze opereren ook langs elektronische weg op afstand en op individueel verzoek van een afnemer van de dienst. Aldus zullen zij een dienst van de informatiemaatschappij in de zin van art. 2, 1° Wet 11 maart 2003 uitmaken. De dienst die zij aanbieden bestaat echter niet in de opslag van de door een afnemer van de dienst verstrekte informatie. Er wordt enkel een index van de op andere locaties opgeslagen informatie ter beschikking gesteld. Zelf slaan deze websites geen bestanden op. Ze zullen dus niet kunnen genieten van de bescherming tegen aansprakelijkheid voor gehoste informatie van art. 20, §1 Wet 11 maart 2003. Gezien ze zelf geen CAD-bestanden zullen opslaan, moet echter de vraag gesteld worden of deze websites, die louter de locatie van bestanden indexeren, wel voortbrengsels waarop het octrooi betrekking heeft ‘aanbieden’ of ‘in het verkeer brengen’ in de zin van art. 27, §1 Octrooiwet? Zijn ze als tussenpersoon aansprakelijk voor de inbreukmakende bestanden? Deze discussie was tot nu toe vooral gefocust op het delen van muziek- en filmbestanden en dus op het auteursrecht. Art. 8, 3. Infosoc-richtlijn, dat het auteursrecht behandelt, breidt het auteursrechtelijk verbod op publieke mededeling zonder toestemming van de auteur uit tot de tussenpersonen wier diensten worden gebruikt om inbreuk te maken op een auteursrecht of naburige rechten. Uit rechtspraak van het Hof van Justitie, die zelfs de internet access provider die de gebruiker enkel internettoegang verschaft en geen andere diensten zoals e-mail, FTP of een filesharing-dienst aanbiedt, noch een juridisch of feitelijke toezicht uitoefent over de gebruikte dienst, als tussenpersoon in de zin van de Infosoc-richtlijn beschouwt99, kan afgeleid worden dat ‘tussenpersoon’ erg ruim bekeken moet worden. In die zin zal ook de indexeringswebsite voor een peer-to-peer systeem een tussenpersoon zijn en inbreuk maken op het publiek mededelingsrecht in het auteursrecht. Het valt te voorzien dat de juridische discussie omtrent de aansprakelijkheid van tussenpersonen voor inbreuken op auteursrechten zich met de opkomst van 3D-printing zal uitbreiden naar de andere intellectuele rechten, waaronder het octrooirecht. The Pirate Bay biedt bijvoorbeeld nu al de mogelijkheid CAD-bestanden te uploaden. Het is allerminst ondenkbaar dat iemand hierop octrooischendende CAD-bestanden uploadt, waarbij de aansprakelijkheid van The Pirate Bay als tussenpersoon zal in vraag gesteld worden. 99

HvJ C-557/07, LSG-Gesellschaft zur Wahrnehmung von Leistungsschutzrechten GmbH v. Tele2 Telecommunication GmbH, 2009, http://curia.europa.eu.

In de rechtsleer wordt geoordeeld dat dezelfde redenering wat betreft de aansprakelijkheid van tussenpersonen ook toegepast kan worden in het licht van andere intellectuele eigendomsrechten dan het auteursrecht100. Art. 9, 1., a) en art. 11 van Richtlijn 2004/48/EG101 (die betrekking heeft op alle intellectuele eigendomsrechten, niet alleen het auteursrecht) verwijzen met betrekking tot tussenpersonen zelfs expliciet naar de Infosoc-richtlijn. Concluderend lijkt het er dus sterk op dat indexwebsites voor peer-to-peer systemen als tussenpersoon aansprakelijk zullen zijn voor CAD-bestanden die inbreuk maken op octrooien en dit op grond van art. 27, §2 Octrooiwet.

V. 3D-printen i.

Thuisprinten Art. 27, §1, a) Octrooiwet geeft de octrooihouder het recht iedere derde die niet zijn toestemming hiertoe heeft verkregen te verbieden een voortbrengsel waarop het octrooi betrekking heeft te vervaardigen. Voor het Hof van Cassatie is voor dergelijke namaak niet vereist dat de uitvinding volledig wordt overgenomen; het is vereist maar voldoende dat de wezenlijke kenmerken van de uitvinding waarop het octrooi betrekking heeft terug te vinden zijn in de werkwijze of het voortbrengsel van de derde. Bijkomstige of oppervlakkige verschillen sluiten namaak niet noodzakelijk uit102. Het feit dat het geprinte object door het gebruik van een andere productietechniek (3D-printing) en andere grondstoffen enige verschillen vertoont met het object waarop het gebaseerd is, zal dus niet voorkomen dat er sprake is van een inbreuk. De beweerde namaak wordt hoe dan ook vergeleken met de conclusies bij de octrooiaanvraag, niet met een bestaand fysiek object103. Op het eerste zicht zal het thuisprinten van een geoctrooieerd object dus een octrooiinbreuk uitmaken. Art. 28, §1, a) Octrooiwet bepaalt echter dat de uit een octrooi voortvloeiende rechten zich niet uitstrekken tot handelingen die in de particuliere sfeer en voor niet-commerciële doeleinden worden verricht. De voorwaarden van particuliere sfeer en niet-commerciële doeleinden moeten cumulatief vervuld zijn104. Zolang men dus binnen deze particuliere en niet-commerciële sfeer blijft, zal de octrooihouder het 3Dprinten niet kunnen verbieden. Noch in de wetgeving, noch in de rechtspraak of rechtsleer wordt ingegaan op de afbakening van deze ‘particuliere sfeer’. Uit de bewoording lijkt alvast afgeleid te kunnen worden dat het een breder spectrum aan handelingen betreft dan bijvoorbeeld de ‘familiekring’ uit art. 22, §1, 5° Auteurswet (al moet ook deze bepaling breed geïnterpreteerd worden, zie infra). Ook 100

R. SCHOEFS, “De aanspreekbaarheid van tussenpersonen in IE-geschillen: een stand van zaken”, IRDI 2013, afl. 3, 137; B. MICHAUX, “Les nouvelles dispositions procédurales relatives aux injonctions à l’encontre des intermédiaires (articles 8, 9 et 11 de la directive 2004/48)” in F. BRISON (ed.), Sanctions et procédures en droits intellectuels – Sancties en procedures in intellectuele rechten, Brussel, Groep De Boeck NV, 2008, 263. 101 Richtlijn Europees Parlement en Europese Raad nr. 2004/48/EG, 29 april 2004 betreffende de handhaving van intellectuele-eigendomsrechten, Pb.L. 2 juni 2004, afl. 195, 22. 102 Cass. 3 februari 2012, ICIP-Ing.Cons. 2012, 214. 103 C. DEKONINCK, “Over cijfers en letterlijke inbreuken” (noot onder Cass. 3 februari 2012), TBH 2013, 280-283. 104 Gent 14 februari 2005, IRDI 2005, 297.

een 3D-print van een geoctrooieerde uitvinding maken voor een vriend zal nog binnen de particuliere sfeer vallen.

ii. Printservice

a. Directe octrooiinbreuk door printservice (art. 27, §1, a) Octrooiwet)? Begaan printservices zelf een inbreuk op art. 27, §1, a) Octrooiwet wanneer ze in opdracht van een klant een object 3D-printen? Kunnen zij zelf (eventueel naast de klant) als namaker beschouwd worden? Uit rechtspraak met betrekking tot het auteursrecht lijkt het erop dat daar geoordeeld moet worden dat enkel de klant en niet de printservice als kopieerder moet beschouwd worden (zie verder, hoofdstuk E.5.III.v.). Gezien de vereisten voor een illegale reproductie in het auteursrecht en namaak in het octrooirecht in wezen niet veel verschillen, zal deze gedachtengang waarschijnlijk naar het octrooirecht kunnen doorgetrokken worden. De 3D-printservice zou dus niet als namaker kunnen beschouwd worden. Dat 3D-printservices niet aansprakelijk zouden kunnen gesteld worden voor de octrooiinbreuken door de objecten die ze in opdracht printen, weerhoudt de rechtenhouder er niet van een bevel tot staking tegen hen te vragen op grond van art. 53, §1, tweede lid Octrooiwet.

b. Indirecte octrooiinbreuk door printservice (art. 27, §2 Octrooiwet)? De printservices zullen dus waarschijnlijk geen inbreuk plegen op art. 27, §1, a) Octrooiwet wanneer ze in opdracht een object printen dat inbreuk maakt op een octrooi. Zoals eerder gesteld, verbiedt de Octrooiwet echter ook middelen betreffende een wezenlijk bestanddeel van de uitvinding aan te bieden of te leveren voor de toepassing van de geoctrooieerde uitvinding. Kan de octrooirechthouder de printservice op basis van deze bepaling aanspreken (art. 27, §2 Octrooiwet)? Het Senseo-arrest van het hof van beroep te Antwerpen105 verduidelijkte één en ander omtrent het toepassingsgebied van art. 27, §2 Octrooiwet. Volgens het Hof is de bedoeling van dit artikel derden te verhinderen op onrechtstreekse wijze te profiteren van de nieuwe markt die dankzij de uitvinding is ontstaan. Het Hof oordeelt ook dat de bewoording dat de middelen ‘betrekking’ dienen te hebben op een wezenlijk bestanddeel van de uitvinding, inhoudt dat de middelen geschikt moeten zijn om functioneel samen te werken met een dergelijk bestanddeel bij de verwezenlijking van de beschermde uitvindingsgedachte. 3D-printers voldoen niet aan deze beschrijving van de middelen, zoals bedoeld in art. 27, §2 Octrooiwet. Ze helpen slechts bij het tot stand brengen van de inbreukmakende objecten, ze zijn niet geschikt om functioneel samen te werken met een wezenlijk bestanddeel ervan. Er kunnen echter vragen gesteld worden bij de beoordeling door het hof van beroep. Nergens in de wet of in de 105

Antwerpen 8 november 2005, ICIP-Ing.Cons. 2005, 502.

voorbereidende werken wordt de intentie uitgesproken om de ‘middelen’ bedoeld in dit artikel te beperken tot hetgeen het hof van beroep hier aangeeft. Hoe dan ook zal de printservice kunnen oproepen dat ze niet aan alle voorwaarden van art. 27, § 2 Octrooiwet voldoet. Dit artikel vereist namelijk dat de derde (hier de printservice) weet dan wel dat het gezien de omstandigheden duidelijk is, dat de door hem aangeboden of geleverde middelen voor de inbreukmakende toepassing geschikt en bestemd zijn. Hoewel 3D-printers geschikt zijn om inbreukmakende objecten te printen, hebben ze daarnaast nog veel andere mogelijke toepassingen. De printservice kan ook niet altijd controleren of de klant met zijn gevraagde print een octrooiinbreuk wil begaan.

3. Merkenrecht I. Inleidend – relevantie onderzoek Het Benelux-Verdrag inzake de Intellectuele Eigendom106 kent twee soorten merken: de collectieve en de individuele merken. De rechten van de collectieve merkhouder zullen grotendeels overeenkomen met die van de (hier meer relevante) individuele merkhouder. In wat volgt zal enkel ingegaan worden op de implicaties van 3D-printing voor de individuele merken. Als individuele merken worden beschouwd de benamingen, tekeningen, afdrukken, stempels, letters, cijfers, vormen van waren of van verpakking en alle andere voor grafische voorstelling vatbare tekens, die dienen om de waren of diensten van een onderneming te onderscheiden (art. 2.1, 1 BVIE, omzetting van art. 2 Richtlijn 2008/95/EG107). Vooral de vormmerken zullen ons in de context van dit werk interesseren. Op grond van art. 2.20, 1 BVIE heeft de merkhouder een uitsluitend recht om iedere derde die niet zijn toestemming hiertoe heeft verkregen, het gebruik van een teken te verbieden in de vier aldaar opgesomde gevallen. Het voorwerp van het merkenrecht en de rechten van de merkhouder maken het relevant te onderzoeken wat de implicaties van 3D-printing op dit onderdeel van de intellectuele rechten zullen zijn.

106

Benelux-Verdrag van 25 februari 2005 inzake de Intellectuele Eigendom (Merken en Tekeningen of Modellen), BS 26 april 2006, 21866. 107 Art. 2 Richtlijn Europees Parlement en Europese Raad nr. 2008/95/EG, 22 oktober 2008 betreffende de aanpassing van het merkenrecht der lidstaten, Pb.L. 8 november 2008, afl. 299, 25.

II. Het creëren van 3D-modellen i.

Het creëren van een 3D-model van een fysiek vormmerk en de de zonder toestemming verboden vormen van gebruik zoals bedoeld in art. 2.20, 1 BVIE Als men een vormmerk gebruikt als basis voor een 3D-model (door inscannen of reverse engineering), maakt dit dan één van de gevallen van ‘gebruik’ uit, die de merkhouder op grond van art. 2.20, 1 BVIE kan verbieden? Art. 2.20, 2 BVIE licht de term ‘gebruik’ toe: “Voor de toepassing van lid 1 wordt onder gebruik van een merk of een overeenstemmend teken met name verstaan: a. het aanbrengen van het teken op de waren of op hun verpakking; b. het aanbieden, in de handel brengen of daartoe in voorraad hebben van waren of het aanbieden of verrichten van diensten onder het teken; c. het invoeren of uitvoeren van waren onder het teken; d. het gebruik van het teken in stukken voor zakelijk gebruik en in de reclame.” Deze opsomming is, getuige het gebruik van de woorden ‘met name’, niet-limitatief108. Het aanbrengen van het teken op waren zal met betrekking tot vormmerken het toepassen van de beschermde vorm op een eigen creatie inhouden. Het overnemen van een vorm die als merk gedeponeerd is in een 3D-model zal dus onder aanbrengen van het teken op de waren vallen. Wanneer zal deze handeling door de merkhouder kunnen verboden worden? Art. 2.20, 1 BVIE onderscheidt vier verschillende situaties:

a. Art. 2.20, 1, a. BVIE: Identiek teken voor identieke waren of diensten (in het economisch verkeer) Op grond van art. 2.20, 1, a. BVIE kan de merkhouder op grond van zijn uitsluitend recht iedere derde die niet zijn toestemming hiertoe heeft verkregen, het gebruik van een teken verbieden wanneer dat teken gelijk is aan het merk en in het economisch verkeer gebruikt wordt voor dezelfde waren of diensten als die waarvoor het merk is ingeschreven. Het Hof van Justitie heeft geoordeeld dat het criterium van gelijkheid tussen teken en merk strikt moet worden beoordeeld. Het teken moet zonder wijziging of toevoeging alle bestanddelen van het merk afbeelden opdat sprake zou zijn van een inbreuk in de zin van art. 2.20, 1, a. BVIE. Enkel onbeduidende verschillen die aan de aandacht van de gemiddelde, normaal geïnformeerde, oplettende

108

T. COHEN JEHORAM, J.L.R.A. HUYDECOPER en C.J.J.C. VAN NISPEN, Industriële eigenom – Deel 2 MerkenrechtAangepaste Studenteneditie, Deventer, Kluwer, 2009, 269; C. GIELEN en D.W.F. VERKADE (eds.), Intellectuele eigendom: tekst en commentaar, Deventer, Kluwer, 2009, 239.

en omzichtige consument zouden kunnen ontsnappen zijn mogelijk. Grotere verschillen verhinderen de toepassing van art. 2.20, 1, a. BVIE109. Een 3D-model (zeker een ingescand model) zal de vorm van een object erg precies kunnen weergeven. Aldus zal het een identiek teken uitmaken. Een CAD-bestand is echter een ander type waar dan een fysiek object. De drager en de functionaliteit ervan verschillen. De gemiddelde, normaal geïnformeerde, oplettende en omzichtige consument zal onmiddellijk het verschil waarnemen. Op grond van punt a. zal de merkhouder zich dus niet kunnen verzetten tegen het maken van een CADbestand op basis van zijn merk. Daarenboven dient het gebruik van het teken, zoals bedoeld in dit artikel, te gebeuren in het economisch verkeer. Het Hof van Justitie heeft geoordeeld dat hiervan sprake is wanneer het gebruik plaatsvindt in het kader van een handelsactiviteit waarmee een economisch voordeel wordt nagestreefd, en niet in de particuliere sfeer110. Iemand die voor eigen gebruik een CAD-bestand maakt op basis van een vormmerk zal geen handelsactiviteit verrichten111. Dit zal door de merkhouder niet verboden kunnen worden. Veel thuisgebruikers van CAD-programma’s handelen dus niet in het economisch verkeer.

b. Art. 2.20, 1, b. BVIE: Identiek of overeenstemmend teken voor dezelfde of soortgelijke waren of diensten, met mogelijk verwarringsgevaar (in het economisch verkeer) Op grond van art. 2.20, 1, b. BVIE kan de merkhouder op grond van zijn uitsluitend recht iedere derde die niet zijn toestemming hiertoe heeft verkregen, het gebruik van een teken verbieden wanneer dat teken gelijk is aan of overeenstemt met het merk en in het economisch verkeer gebruikt wordt voor dezelfde of soortgelijke waren of diensten, indien daardoor bij het publiek verwarring kan ontstaan, inhoudende het gevaar van associatie met het merk. CAD-bestanden en de fysieke vormmerken waarop ze gebaseerd werden zijn zoals supra uitgelegd geen identieke tekens voor identieke merken. Kunnen ze echter beschouwd worden als overeenstemmende tekens voor soortgelijke waren? Kunnen ze aldus voor verwarring zorgen bij het publiek? Zo ja, dan zal de merkhouder ze kunnen verbieden. Artikel 2.20, 1, b. BVIE vereist dat er mogelijkheid van verwarringsgevaar bestaat tussen het gebruikte teken en het merk. Het Hof van Justitie heeft het begrip ‘verwarringsgevaar’ verduidelijkt. Volgens het Hof is er sprake van verwarringsgevaar wanneer het publiek zich kan vergissen in de herkomst van de betrokken waren of diensten. Concreet betekent dit dat er van verwarring sprake is wanneer het publiek kan menen dat de betrokken waren of diensten van dezelfde onderneming, of in voorkomend geval van economisch verbonden ondernemingen afkomstig zijn112. Het enkele bewijs dat

109

HvJ C-291/00, LTJ Diffusion SA v. Sadas Vertbaudet SA, 2003, http://curia.europa.eu. HvJ C-206/01, Arsenal Football Club v. Matthew Reed, 2002, http://curia.europa.eu. 111 Zie over de daden van koophandel: G.L. BALLON, K. GEENS, J. STUYCK en E. TERRYN, Inleiding tot het economisch recht – editie 2008, Mechelen, Kluwer, 2008, 198-208; E. DIRIX, R. STEENNOT en H. VANHEES, Handels- en Economisch Recht in Hoofdlijnen, Antwerpen, Intersentia, 2011, 2-5. 112 HvJ C-251/95, Sabel BV v. Puma AG, 1997, http://curia.europa.eu; HvJ C-39/97, Canon Kabushiki Kaisha v. Metro-Goldwyn-Mayer Inc., 1998, http://curia.europa.eu. 110

bij het publiek geen verwarring kan ontstaan omtrent de plaats waar de betrokken waren of diensten worden vervaardigd of verricht, volstaat niet om dit verwarringsgevaar uitgesloten te achten113. Het weergeven van een vorm die een herkenbaar fysiek object weergeeft in een 3D-model, zou bij de consument kunnen de indruk wekken dat het 3D-model net als het fysieke object dat hij kent, geproduceerd werd door de fabrikant van het fysieke object. Men kan zich bijvoorbeeld inbeelden dat in de toekomst veel fabrikanten naast fysieke objecten ook 3D-modellen van hun waren zullen produceren en verspreiden. Wanneer iemand anders dan een 3D-model van een vormmerk van een fabrikant zou maken, bestaat het gevaar dat mensen dit 3D-model van derden gaan associëren met de merken van de merkhouder. Een 3D-model is net als een fysiek object een onderscheidbare grafische voorstelling. Het kan dus ook voor een merk doorgaan114. Om de mate van overeenstemming tussen de betrokken merken te beoordelen, oordeelt het Hof van Justitie dat de nationale rechter de mate van visuele, auditieve en begripsmatige gelijkenis ervan moet bepalen alsook in voorkomend geval het aan deze verschillende elementen te hechten belang, in aanmerking genomen de aard van de betrokken waren of diensten en de omstandigheden waaronder zij in het economisch verkeer worden gebracht115. Het BVIE somt ze apart op maar de gelijkenis van de tekens zal dus onlosmakelijk verbonden zijn met de gelijkenis van de waren waarop ze toegepast worden. Hoe meer de waren waarop ze toegepast worden op elkaar gelijken, hoe groter de verschillen tussen de gebruikte merktekens zullen moeten zijn opdat de merkhouder op grond van art. 2.20, 1, b. BVIE het gebruik van het teken zou kunnen verbieden116. Het Hof van Justitie oordeelde dat voor de vaststelling van soortgelijkheid van de waren rekening moet gehouden worden met alle relevante factoren die de verhouding tussen de waren en diensten kenmerken. Dat zijn volgens het Hof onder meer hun aard, bestemming en gebruik, maar ook het concurrerend of complementair karakter ervan117. 3D-modellen zullen, gezien hun virtueel karakter, wat betreft hun aard, bestemming en gebruik verschillen van fysieke objecten. Ze zullen dus niet aan de voorwaarden uit de rechtspraak van het Hof van Justitie over soortgelijke waren voldoen. Bijgevolg zal er ook geen overeenstemming van de merken bestaan. De toepassing van art. 20.2, 1, b. BVIE is ook beperkt tot gebruik in het economisch verkeer. Zoals geschreven werd in het vorige hoofdstuk, zal dit veel gevallen van creatie van 3D-modellen door thuisgebruikers uitsluiten van het verbod. Concluderend kan dus gesteld worden dat, hoewel er waarschijnlijk wel verwarringsgevaar kan bestaan, de merkhouder toch weinig kans op slagen heeft wanneer hij het maken van een 3D-model wil verbieden op grond van art. 2.20, 1, b. BVIE. Dit omdat de gevraagde overeenstemming tussen de merken en soortgelijkheid van de waren ontbreekt.

113

HvJ C-39/97, Canon Kabushiki Kaisha v. Metro-Goldwyn-Mayer Inc., 1998, http://curia.europa.eu. HvJ C-104/01, Libertel v. BMB, 2003, http://curia.europa.eu. ‘Grafische voorstelling’ omschrijft het Hof van Justitie als: “een duidelijke, nauwkeurige, als zodanig volledige, gemakkelijk toegankelijke, begrijpelijke, duurzame en objectieve voorstelling, inzonderheid door middel van figuren, lijnen of lettertekens” (HvJ C273/00, Sieckman, 2002, http://curia.europa.eu.). 115 HvJ C-342/97, Lloyd Schuhfabrik Meyer & Co. GmbH v. Klijsen Handel BV, 1999, http://curia.europa.eu. 116 A. BRAUN, Précis des Marques, Brussel, Larcier, 2009, 213-215. 117 HvJ T-150/04, Mülhens GmbH & Co KG vs. Bureau voor harmonisatie binnen de interne markt, 2007, http://curia.europa.eu; HvJ C-39/97, Canon Kabushi Kaisha v. Metro-Goldwyn-Mayer Inc., 1998, http://curia.europa.eu; C. GIELEN en D.W.F. VERKADE (eds.), Intellectuele eigendom: tekst en commentaar, Deventer, Kluwer, 2009, 237. 114

c. Art. 2.20, 1, c. BVIE: Identiek of overeenstemmend teken voor niet-soortgelijke waren of diensten, met ongerechtvaardigd voordeel uit of afbreuk aan het onderscheidend vermogen of de reputatie van het merk (in het economisch verkeer) Op grond van art. 2.20, 1, c. BVIE kan de merkhouder op grond van zijn uitsluitend recht iedere derde die niet zijn toestemming hiertoe heeft verkregen, het gebruik van een teken verbieden wanneer dat teken gelijk is aan of overeenstemt met het merk en in het economisch verkeer gebruikt wordt voor waren of diensten, die niet soortgelijk zijn aan die waarvoor het merk is ingeschreven, indien dit merk bekend is binnen het Benelux-gebied en door het gebruik, zonder geldige reden, van het teken ongerechtvaardigd voordeel wordt getrokken uit of afbreuk wordt gedaan aan het onderscheidend vermogen of de reputatie van het merk. Als supra geconcludeerd wordt dat CAD-bestanden niet soortgelijk zijn aan fysieke objecten waarop een vormmerk rust (en een verbod op grond van art. 2.20, 1, b. BVIE dus onmogelijk is) kunnen ze dan door de merkhouder verboden worden op grond van art. 2.20, 1, c. BVIE? Dit artikel beschermt niet tegen verwarringsgevaar maar tegen gebruik, zonder geldige reden, van het bekende merk waardoor ongerechtvaardigd voordeel wordt getrokken uit of afbreuk wordt gedaan aan het onderscheidend vermogen of de reputatie van het merk. De specificiteit van 3D-printing zal geen invloed hebben op de vereiste van bekendheid van het merk. Dit wordt hier dan ook niet besproken. De beweerde inbreukmaker zou tegen de merkhouder kunnen proberen inroepen dat hij een geldige reden had om zijn merk te gebruiken. In een ouder arrest oordeelde het Benelux Gerechtshof dat een dergelijke geldige reden alleen aanwezig is wanneer voor de gebruiker van het teken een zodanige noodzaak bestond juist dat teken te gebruiken, dat van hem in alle redelijkheid niet kon worden verwacht dat hij zich van dat gebruik zou onthouden118. Tekens die uitsluitend bestaan uit een vorm die door de aard van de waar wordt bepaald, die een wezenlijke waarde aan de waar geeft of die noodzakelijk is om een technische uitkomst te verkrijgen, kunnen niet als merk worden gedeponeerd (art. 2.1, 2 BVIE). Er zullen dus maar weinig situaties zijn waarin een 3D-ontwerper zijn ontwerp noodzakelijkerwijs zal moeten maken naar de vorm van een gedeponeerd merk. Als de geciteerde oudere rechtspraak gevolgd wordt, zal een 3D-ontwerper dus geen gebruik kunnen maken van de uitzondering voor geldige redenen. De eerste rechtspraak van het Hof van Justitie hieromtrent toont echter een minder strenge beoordeling van het begrip ‘geldige reden’. Het Hof oordeelt dat het begrip geldige reden niet alleen objectief dwingende redenen kan omvatten, maar ook kan aanknopen bij subjectieve belangen van een derde die een teken gebruikt dat gelijk is aan of overeenstemt met het bekende merk119. Zo kan bijvoorbeeld een gezonde en eerlijke mededinging volgens het Hof een geldige reden zijn die de gebruiker kan inroepen tegen de merkhouder120. Mogelijk vindt de rechtspraak in de toekomst geldige redenen voor het creëren van CAD-bestanden door thuisgebruikers. Voor de toepassing van art. 2.20, 1, c. BVIE is ook vereist dat ongerechtvaardigd voordeel wordt getrokken uit of afbreuk wordt gedaan aan het onderscheidend vermogen of de reputatie van het merk. 118

Beneluxhof 1 maart 1975, nr. A74/1, www.courbeneluxhof.be, 14. HvC C-65/12, Leidseplein Beheer BV v. Red Bull GmbH, 2014, http://curia.europa.eu. 120 HvC C-323/09, Interflora Inc. v. Marks & Spencer plc, 2011, http://curia.europa.eu. 119

De gebruiker moet dus ofwel profijt halen uit het gebruik, ofwel de merkhouder schade toebrengen door te zorgen voor ‘verwatering’ van het merk121. Er valt zeker iets te zeggen voor het gevaar van verwatering van het merk als 3D-geprinte versies ervan zonder toestemming van de merkhouder gebruikt worden. Vooreerst zal de mogelijkheid om zelf tegen een lage kost gelijkaardige objecten af te printen de exclusiviteit van luxeproducten, die veel van hun waarde uit de merkbekendheid halen, verminderen. Ook zal een object dat het vormmerk gebruikt maar niet dezelfde kwaliteit heeft mogelijks een slechte naam geven aan de merkhouder. Het Hof van Justitie heeft geoordeeld dat “het bewijs dat door het gebruik van het jongere merk afbreuk wordt of zou worden gedaan aan het onderscheidend vermogen van het oudere merk, veronderstelt dat is aangetoond dat het economische gedrag van de gemiddelde consument van de waren of diensten waarvoor het oudere merk is ingeschreven, is gewijzigd als gevolg van het gebruik van het jongere merk of dat er een grote kans bestaat dat dit gedrag in de toekomst wijzigt”122. Het Hof van Justitie legt de merkhouder dus een redelijk zware bewijslast op. Deze uitspraak werd daarom ook bekritiseerd123. Het zal mogelijk zijn (maar moeilijk) om te bewijzen dat een 3D-print afbreuk doet aan de reputatie van een merk. Enig voordeel dat de gebruiker uit het gebruik haalt zal volgens het Hof van Justitie ongerechtvaardigd zijn wanneer de derde in het kielzog van het merk probeert te varen om van de aantrekkingskracht, de reputatie of het prestige ervan te profiteren alsmede om zonder enige financiële vergoeding en zonder daarvoor passende inspanningen te moeten leveren, voordeel te halen uit de commerciële inspanning die de houder van het merk heeft gedaan om het imago van dat merk te creëren en te onderhouden124. Het is niet duidelijk of met ‘profiteren’ en ‘voordeel’ enkel geldelijke voordelen bedoeld worden, of ook andere voordelen van tel kunnen zijn. Haalt iemand die een dure merkzonnebril voor een fractie van de prijs 3D-print voordeel uit de inspanningen die de merkhouder deed om dit merk zijn imago te geven? De rechtspraak zal dit moeten beoordelen. Daarnaast vereist art. 2.20, 1, c. BVIE net als de eerder vermelde artikelen dat het gebruik in het economisch verkeer plaatsvindt. Ook dit zal de toepasbaarheid van dit artikel sterk beperken. Concluderend kan gesteld worden dat door de vele vraagtekens die bij de interpretatie van dit artikel in het licht van 3D-printing dienen gezet te worden de toepasbaarheid van art. 2.20, 1, c. BVIE op 3Dmodellen beperkt zal zijn.

121

C. GIELEN en D.W.F. VERKADE (eds.), Intellectuele eigendom: tekst en commentaar, Deventer, Kluwer, 2009, 238. 122 HvJ C-252/07, Intel v. Intelmark, 2008, http://curia.europa.eu. 123 S. LARDINOIT, “Het inbreukcriterium “ongerechtvaardigd voordeel trekken uit het onderscheidend vermogen of de reputatie van een merk” en de bescherming van de “overige functies” dan de herkomstfunctie van het merk”, IRDI 2009, 405. 124 HvJ C-487/07, L’oréal SA v. Bellure NV, 2009, http://curia.europa.eu.

d. Art. 2.20, 1, d. BVIE: Gebruik anders dan ter onderscheiding van waren of diensten, ongerechtvaardigd voordeel uit of afbreuk aan onderscheidend vermogen of de reputatie van het merk Op grond van art. 2.20, 1, d. BVIE kan de merkhouder op grond van zijn uitsluitend recht iedere derde die niet zijn toestemming hiertoe heeft verkregen, het gebruik van een teken verbieden wanneer dat teken gebruikt wordt anders dan ter onderscheiding van waren of diensten, indien door gebruik, zonder geldige reden, van dat teken ongerechtvaardigd voordeel wordt getrokken uit of afbreuk wordt gedaan aan het onderscheidend vermogen of de reputatie van het merk. De toepassing die tot op heden in de praktijk aan dit artikel gegeven werd richt zich vooral op woordmerken (domeinnamen, opname in een encyclopedie,…)125. De lezing van dit artikel sluit echter op geen enkele manier de toepassing op vormmerken uit. Dit artikel kent in tegenstelling tot de eerder besproken artikelen geen vereiste van gebruik in het economisch verkeer. Evenmin moet het gaan om identieke tekens126. Met betrekking tot de voorwaarde dat het gebruik zonder geldige reden dient te zijn, kan verwezen worden naar hetgeen hierover in het vorige hoofdstuk werd gezegd. Men kan zich wel de vraag stellen of het particulier gebruik (dat in art. 2.20, 1, d. BVIE door het ontbreken van de ‘in het economisch verkeer’-vereiste het verbieden van het gebruik niet uitsluit) een geldige reden (subjectief belang gebruiker127) kan zijn? Opdat de merkhouder het gebruik op grond van dit artikel zou kunnen verbieden, moet de gebruiker profijt halen uit het gebruik, dan wel voor verwatering van het merk zorgen. Zoals in het vorige hoofdstuk uitgelegd werd, zal dit in bepaalde gevallen mogelijk zijn. Concluderend kan gesteld worden dat, hoewel de toepassingsmogelijkheid ervan nog steeds niet groot is, dit artikel het meest bruikbare zal zijn voor merkhouders die het gebruik van hun merk door CADontwerpers willen vermijden.

ii. CAD-bestanden zelf als merk deponeren? Het Hof van Justitie geeft drie voorwaarden voor een geldig merk128: -

Er moet sprake zijn van een teken Dat teken moet vatbaar zijn voor grafische voorstelling Dat teken moet geschikt zijn om de waren of diensten van een onderneming te onderscheiden van die van andere ondernemingen

125

T. COHEN JEHORAM, J.L.R.A. HUYDECOPER en C.J.J.C. VAN NISPEN, Industriële eigenom – Deel 2 MerkenrechtAangepaste Studenteneditie, Deventer, Kluwer, 2009, 372. 126 C. GIELEN en D.W.F. VERKADE (eds.), Intellectuele eigendom: tekst en commentaar, Deventer, Kluwer, 2009, 234. 127 HvC C-65/12, Leidseplein Beheer BV v. Red Bull GmbH, 2014, http://curia.europa.eu. 128 HvJ C-104/01, Libertel v. BMB, 2003, http://curia.europa.eu.

Art. 2.1, 1 BVIE geeft een opsomming van de tekens die als merk beschouwd worden: de benamingen, tekeningen, afdrukken, stempels, letters, cijfers, vormen van waren of van verpakking en alle andere voor grafische voorstelling vatbare tekens. Deze opsomming is duidelijk niet-limitatief129. Een 3Dmodel wordt niet expliciet genoemd maar ligt wel in de lijn van bijvoorbeeld de genoemde tekeningen of vormen. De mogelijke kwalificatie als teken zal er vooral van afhangen of een 3D-model voldoet aan de vereiste van vatbaarheid voor grafische voorstelling. Volgens het Hof van Justitie houdt vatbaarheid voor grafische voorstelling in dat het teken door middel van figuren, lijnen of lettertekens kan worden weergegeven en dat de voorstelling duidelijk, nauwkeurig, als zodanig volledig, gemakkelijk toegankelijk, begrijpelijk, duurzaam en objectief is130. In een 3D-model worden door het gebruik van lijnen figuren opgebouwd. Deze kunnen een volledig beeld geven, zijn gemakkelijk toegankelijk en begrijpelijk, duurzaam en objectief. Een 3D-model zal aldus voldoen aan de vereiste van vatbaarheid voor grafische voorstelling van het Hof van Justitie. Om als merk te kunnen dienen zal het 3D-model echter ook onderscheidend vermogen dienen te bezitten. Het moet zich lenen om de waar als afkomstig van een bepaalde onderneming te identificeren en dus om de waar van die van andere ondernemingen te onderscheiden131. Deze voorwaarde zal moeilijker liggen dan de twee voorgaande. Het is echter niet ondenkbaar dat naarmate 3D-modelling meer ingeburgerd raakt, bepaalde stijlen van ontwerpen of speciale vormen zullen geassocieerd worden met een bepaalde ontwerper/ondernemer132 en aldus onderscheidend zullen werken. Dit houdt echter een gevaar in. Als het onderscheidend karakter van het 3D-model in de te herkennen hand van de ontwerper ligt, zal deponering als merk mogelijk niet kunnen omwille van art. 2.1, 2 BVIE. Dit artikel sluit tekens die een wezenlijke waarde aan de waar geven uit van bescherming onder het merkenrecht. Het heeft de bedoeling samenloop met het auteursrecht te vermijden133. Als de waarde van het CAD-bestand vooral te vinden is in het feit dat gebruikers deze vorm appreciëren als creatie van de ontwerper, dan zal het niet als merk kunnen gedeponeerd worden. Art. 2.1, 2 BVIE sluit ook tekens die uitsluitend bestaan uit een vorm die door de aard van de waar wordt bepaald uit van deponering als merk. Deze uitsluiting, in combinatie met de hierboven besproken uitsluiting, zal ervoor zorgen dat de mogelijkheid van deponering van CAD-bestanden als merk erg beperkt zal zijn.

129

T. COHEN JEHORAM, J.L.R.A. HUYDECOPER en C.J.J.C. VAN NISPEN, Industriële eigenom – Deel 2 MerkenrechtAangepaste Studenteneditie, Deventer, Kluwer, 2009, 104; C. GIELEN en D.W.F. VERKADE (eds.), Intellectuele eigendom: tekst en commentaar, Deventer, Kluwer, 2009, 192. 130 HvJ C-273/00, Sieckman, 2002, http://curia.europa.eu. 131 HvJ C-299/99, Koninklijke Philips Electronics NV v. Remington Consumer Products Ltd, 2002, http://curia.europa.eu. 132 H. DASARI, “Assessing Copyright Protection and Infringement Issues Involved with 3D Printing and Scanning”, AIPLA Quarterly Journal 2013, 304. 133 T. COHEN JEHORAM, J.L.R.A. HUYDECOPER en C.J.J.C. VAN NISPEN, Industriële eigenom – Deel 2 MerkenrechtAangepaste Studenteneditie, Deventer, Kluwer, 2009, 129-130.

III. Het (online) delen van 3D-modellen Wat betreft de mogelijkheid van de merkhouder om bepaalde vormen van gebruik van zijn merk te verbieden (Art. 2.20, 1, a. tot d. BVIE) kan verwezen worden naar hetgeen in het vorige hoofdstuk gezegd werd. Het merkenrecht kent geen indirecte inbreuk, zoals het octrooirecht dat bijvoorbeeld wel kent. Het ter beschikking stellen van middelen voor een eventuele merkinbreuk zal dus onder het merkenrecht niet verboden zijn.

IV. Het online hosten van 3D-modellen Ook wat betreft de mogelijkheid van de merkhouder om bepaalde vormen van gebruik van zijn merk te verbieden (Art. 2.20, 1, a. tot d. BVIE) kan gewoon verwezen worden naar hetgeen in hoofdstuk E.3.II.i. gezegd werd met betrekking tot het maken van CAD-bestanden.

V. 3D-printen i.

Thuisprinten

a. Kan het 3D-printen van kopieën van fysieke vormmerken één van de zonder toestemming verboden vormen van gebruik zoals bedoeld in art. 2.20, 1 BVIE uitmaken? Zoals eerder gezegd, zal het overnemen van een beschermde vorm een gebruik in de zin van art. 2.20, 2, a. BVIE uitmaken. Bij het eigenlijke 3D-printen van een object dat de beschermde vorm overneemt zal dit het duidelijkst zijn. Wanneer zal de merkhouder kunnen optreden tegen dit gebruik?

Art. 2.20, 1, a. BVIE: Identiek merk voor identieke waren of diensten Het Hof van Justitie heeft geoordeeld dat het criterium van gelijkheid tussen teken en merk strikt moet worden beoordeeld. Het teken moet zonder wijziging of toevoeging alle bestanddelen van het merk afbeelden opdat sprake zou zijn van een inbreuk in de zin van art. 2.20, 1, a. BVIE. Enkel onbeduidende verschillen die aan de aandacht van de gemiddelde, normaal geïnformeerde, oplettende en omzichtige consument zouden kunnen ontsnappen zijn mogelijk. Grotere verschillen verhinderen de toepassing van art. 2.20, 1, a. BVIE134.

134

HvJ C-291/00, LTJ Diffusion SA v. Sadas Vertbaudet SA, 2003, http://curia.europa.eu.

Wat de beoordeling van de gelijkenis tussen teken en merk betreft, zal de mate van verschil tussen een 3D-print en het origineel in grote mate afhangen van de kwaliteit van de 3D-printer en de gebruikte grondstoffen. Toekomstgericht zal het echter waarschijnlijk, zeker voor kleinere objecten, mogelijk zijn 3D-prints te maken die slechts onbeduidende verschillen vertonen ten aanzien van het vormmerk. Zo is het nu al op sommige (duurdere) 3D-printers mogelijk te printen met glas. Het bekendste voorbeeld van een vormmerk, het Coca-Colaflesje135, kan makkelijk geprint worden. Een 3D-print zonder aanpassingen en op dezelfde schaal als het origineel zal in essentie gelijk zijn aan het origineel, de print zal dezelfde functie en gebruik hebben als het object dat gekopieerd werd. Er is dus sprake van gebruik voor identieke waren zoals bedoeld in art. 2.20, 1, a. BVIE. Print men een object na aanpassingen te doen dan verandert dit de situatie. Scant men bijvoorbeeld een stoel in en print men op basis van het 3D-model een miniatuurstoeltje voor een poppenkast, dan is dit geen gebruik voor dezelfde waren. De merkhouder kan het gebruik van zijn merk echter enkel verbieden op grond van art. 2.20, 1, a. BVIE indien dit gebruik gebeurt in het economisch verkeer. Het Hof van Justitie heeft geoordeeld dat hiervan sprake is wanneer het gebruik plaatsvindt in het kader van een handelsactiviteit waarmee een commercieel doel wordt nagestreefd, en niet in de particuliere sfeer136. Het hier onderzochte thuisprinten voor eigen gebruik (dus niet om te verkopen) zal dus geen gebruik in het economisch verkeer uitmaken. Derhalve kan de merkhouder het niet verbieden.

Art. 2.20, 1, b. BVIE: Identiek of overeenstemmend merk voor dezelfde of soortgelijke waren of diensten, met mogelijk verwarringsgevaar Als, zoals hierboven gezegd, 3D-prints de precisie zullen bezitten om als identiek beschouwd te kunnen worden, zullen ze a fortiori overeenstemmend zijn. Naarmate 3D-printingtechnologie verbetert, zullen ook de waren waarop het merk wordt toegepast steeds meer als soortgelijk beschouwd kunnen worden. Art. 2.20, 1, b. BVIE vereist gevaar van verwarring tussen het gedeponeerde merk en het gebruikte teken. Zeker de meer kwalitatieve 3D-prints kunnen met hoge precisie een vorm nabootsen. Naarmate de technologie evolueert (en ook meer grondstoffen beschikbaar worden om te gebruiken voor 3Dprinting) zal het moeilijker worden om 3D-prints van de producten van merkhouders te onderscheiden. Het Hof van Justitie vereist om van verwarringsgevaar te spreken, dat het publiek kan menen dat de betrokken waren of diensten van dezelfde onderneming, of in voorkomend geval, van economisch verbonden ondernemingen afkomstig zijn137. Dit zal steeds vaker het geval zijn. Het BVIE vereist echter dat het gebruik plaatsvindt in het economisch verkeer. Hoewel de meeste 3Dprints aan de andere vereisten van art. 2.20, 1, b. BVIE zullen voldoen, zal de voorwaarde van gebruik in het economisch verkeer de bruikbaarheid voor de merkhouder ten aanzien van het thuisprinten van objecten uitsluiten.

135

T. COHEN JEHORAM, J.L.R.A. HUYDECOPER en C.J.J.C. VAN NISPEN, Industriële eigenom – Deel 2 MerkenrechtAangepaste Studenteneditie, Deventer, Kluwer, 2009, 122. 136 HvJ C-206/01, Arsenal Football Club v. Matthew Reed, 2002, http://curia.europa.eu. 137 HvJ C-251/95, Sabel BV v. Puma AG, 1997, http://curia.europa.eu; HvJ C-39/97, Canon Kabushiki Kaisha v. Metro-Goldwyn-Mayer Inc., 1998, http://curia.europa.eu.

Art. 2.20, 1, c. BVIE: Identiek of overeenstemmend merk voor niet-soortgelijke waren of diensten Ook hier stelt men de vereiste van gebruik in het economisch verkeer. Ook hier zal het nut van het artikel voor de merkhouder in het kader van 3D-printing door thuisgebruikers dus sterk beperkt zijn, ondanks dat de andere voorwaarden waarschijnlijk vervuld zijn.

Art. 2.20, 1, d. BVIE: Gebruik anders dan ter onderscheiding van waren of diensten, ongerechtvaardigd voordeel uit of afbreuk aan onderscheidend vermogen of de reputatie van het merk Waar met betrekking tot CAD-bestanden gezegd werd dat deze mogelijk ongerechtvaardigd voordeel uit of afbreuk aan het onderscheidend vermogen of de reputatie van het merk teweeg brachten, zal dit voor eigenlijke fysieke prints des te meer het geval zijn. Door het ontbreken van een voorwaarde van gebruik in het economisch verkeer, zal deze bepaling een handig middel zijn voor merkrechthouders om 3D-prints van objecten die hun vormmerk gebruiken te verbieden.

ii. Printservice

a. Aansprakelijkheid printservice voor merkinbreuk? Zoals eerder geschreven werd, zal een 3d-print in bepaalde gevallen een inbreuk op het exclusieve recht van de merkhouder inhouden. Hoe zit het nu met de aansprakelijkheid van printservices die in opdracht van hun klanten inbreukmakende objecten printen? De printservice kan beschouwd worden als een tussenpersoon. De beoordeling van de aansprakelijkheid van tussenpersonen voor merkinbreuken gebeurt in de rechtspraak op basis van het Hagens Transporten arrest van het Benelux Gerechtshof138. In dit arrest werd met betrekking tot een vervoerder geoordeeld dat hij door het ‘bloot vervoeren’ van merkinbreukmakende producten zelf geen merkinbreuk maakte gezien hij “zich niet van dat merk bedient met betrekking tot en ter bevordering van de afzet van de door hem aangeboden en bewezen vervoersdiensten, dan wel ter aanduiding van de eigen onderneming”. Een gelijkaardige uitspraak werd met betrekking tot een gelijkaardige zaak gedaan door de Brusselse rechtbank van koophandel139. Het Hof van Justitie oordeelde dat een bedrijf dat merkinbreukmakende blikjes vulde met dranken geen merkinbreuk pleegde140. Een wijnboer die op instructie van zijn klant inbreukmakende etiketten op zijn flessen wijn aanbracht, maakte volgens het Luikse hof van beroep geen merkinbreuk141.

138

Beneluxhof 29 juni 1982, nr. A81/5, www.courbeneluxhof.be, 8; Dit werd nog bevestigd in : Beneluxhof 9 juli 1984, nr. A82/2, www.courbeneluxhof.be, 7; R. SCHOEFS, “De aanspreekbaarheid van tussenpersonen in IEgeschillen: een stand van zaken”, IRDI 2013, afl. 3, 143-144 ; A. BRAUN, Précis des Marques, Brussel, Larcier, 2009, 387-390. 139 Kh. Brussel 14 oktober 2008, IRDI 2009, 66. 140 HvJ C-119/10, Frisdranken Industrie Winters BV v. Red Bull GmbH, 2011, http://curia.europa.eu. 141 Luik 19 april 2012, ICIP-Ing.Cons. 2012, 418.

Naar analogie met deze rechtspraak zal de rechtspraak waarschijnlijk oordelen dat een printservice als tussenpersoon geen merkinbreuk pleegt. Eventuele aansprakelijkheid op grond van art. 1382 of 1384 B.W. zal eventueel wel mogelijk zijn142. Aangezien dit niet binnen het onderzoeksveld van deze masterproef valt, zal hier echter niet op ingegaan worden143. Los van de aansprakelijkheid voor merkinbreuk van de tussenpersoon, bepaalt art. 2.22, 6 BVIE wel: “De rechter kan op vordering van de merkhouder een bevel uitvaardigen tot staking van diensten van tussenpersonen wier diensten door derden worden gebruikt om inbreuk op zijn merkrecht te maken.”. Een merkhouder zal van de printservice dus de staking van het printen van een inbreukmakende print kunnen eisen, los van enige aansprakelijkheid van de printservice in kwestie.

b. Gebruik in het economisch verkeer? De vereiste van gebruik in het economisch verkeer zal zoals supra vermeld niet vervuld zijn wanneer een particulier thuis een object dat een merkrecht schendt, print. Maar wat indien de particulier zijn object laat printen door een printservice? Moet het gebruik in het economisch verkeer beoordeeld worden in hoofde van de opdrachtgever of in hoofde van degene die de print effectief uitvoert? Het Hof van Justitie heeft geoordeeld dat van gebruik in het economisch verkeer sprake is wanneer het gebruik plaatsvindt in het kader van een handelsactiviteit waarmee een economisch voordeel wordt nagestreefd, en niet in de particuliere sfeer144. Leest men dit samen met het Hagens Transporten arrest en de daarop gebaseerde uitspraken, dan moet waarschijnlijk geoordeeld worden dat ook hier de hoedanigheid van loutere tussenpersoon tot gevolg heeft dat voor de toepassing van art. 2.20, 1, a. tot c. BVIE niet de printservice maar enkel de opdrachtgever aan de gestelde voorwaarden moet voldoen. Het feit dat een particulier een printservice gebruikt in plaats van zelf te printen zal dus niet tot gevolg hebben dat de print zijn status van gebruik buiten het economisch verkeer verliest.

142

R. SCHOEFS, “De aanspreekbaarheid van tussenpersonen in IE-geschillen: een stand van zaken”, IRDI 2013, afl. 3, 143. 143 Zie hierover: B. GOOSSENS en T. NUYTS, “Tussenpersonen bij het vervoer en parallelinvoer treffen geen schuld, maar zijn aansprakelijk” (noot onder Kh. Brussel 14 oktober 2008), IRDI 2009, 69-73. 144 HvJ C-206/01, Arsenal Football Club v. Matthew Reed, 2002, http://curia.europa.eu.

4. Tekeningen- en Modellenrecht I. Inleidend – relevantie onderzoek Als tekening of model wordt beschouwd het uiterlijk van een voortbrengsel of een deel ervan (art. 3.1, 2 BVIE). Het uiterlijk van een voortbrengsel wordt afgeleid uit de kenmerken van met name de lijnen, de omtrek, de kleuren, de vorm, de textuur of de materialen van het voortbrengsel zelf of de versiering ervan (art. 3.1, 3 BVIE). Uit de woorden ‘met name’ kan worden afgeleid dat het hier om een nietlimitatieve opsomming gaat145. 3D-geprinte kopieën zullen wat deze kenmerken (vooral omtrek en vorm) betreft vaak overeenkomen met het origineel. Met een tekening bedoelt men een tweedimensionaal uiterlijk, een model is een driedimensionaal uiterlijk146. Twee types tekeningen en modellen zijn te onderscheiden: -

Het Beneluxmodel Het Gemeenschapsmodel (ingeschreven of niet-ingeschreven)

Wat de materiële bepalingen betreft overlappen deze types grotendeels. Wat hierna geschreven wordt over het Beneluxmodel zal ook grotendeels gelden voor het Gemeenschapsmodel. Art. 3.16, 1 BVIE geeft aan de houder van een Beneluxmodel het exclusieve recht zich te verzetten tegen “het gebruik van een voortbrengsel waarin de tekening of het model is verwerkt of waarop de tekening of het model is toegepast en dat hetzelfde uiterlijk vertoont als de gedeponeerde tekening of het gedeponeerde model, dan wel dat bij de geïnformeerde gebruiker geen andere algemene indruk wekt, rekening houdend met de mate van vrijheid van de ontwerper bij de ontwikkeling van de tekening of het model.” Onder ‘gebruik’ in de zin van art. 3.16, 1 BVIE dient onder meer verstaan te worden het vervaardigen, aanbieden, in de handel brengen, verkopen, leveren, gebruiken,… (art. 3.16, 2 BVIE). Het zal dus zeker interessant zijn 3D-printing te toetsen aan het heersende tekeningen- en modellenrecht.

II. Het creëren van 3D-modellen i.

Inbreuk op modelrecht (art. 3.16 BVIE)? Vormt het creëren van een 3D-model op basis van een object dat door een modelrecht beschermd is een inbreuk op dit modelrecht? Art. 3.16, 1 BVIE verbiedt (bij gebrek aan toestemming van de houder): het gebruik van een voortbrengsel waarin de tekening of het model is verwerkt of waarop de tekening of het model is toegepast en dat hetzelfde uiterlijk vertoont als de gedeponeerde tekening of het gedeponeerde model,

145

C. GIELEN (ed.), Kort begrip van het intellectuële eigendomsrecht, Deventer, Kluwer, 2011, 148. C. GIELEN en D.W.F. VERKADE (eds.), Intellectuele eigendom: tekst en commentaar, Deventer, Kluwer, 2009, 285. 146

dan wel dat bij de geïnformeerde gebruiker geen andere algemene indruk wekt, rekening houdend met de mate van vrijheid van de ontwerper bij de ontwikkeling van de tekening of het model. Het gebruik in deze zin is het vervaardigen, aanbieden, in de handel brengen, verkopen, leveren, verhuren, invoeren, uitvoeren, tentoonstellen, gebruiken of in voorraad hebben voor een van deze doeleinden (art. 3.16, 2 BVIE). Onder voortbrengsel verstaat het BVIE elk op industriële of ambachtelijke wijze vervaardigd voorwerp, met inbegrip van onder meer onderdelen die zijn bestemd om tot een samengesteld voortbrengsel te worden samengevoegd, verpakkingen, uitvoering, grafische symbolen en typografische lettertypen (art. 3.1, 4 BVIE). Is het creëren van een 3D-model een vervaardiging van een voortbrengsel? Art. 3.1, 4 BVIE vereist hiervoor een op industriële of ambachtelijke wijze vervaardigd voorwerp. Een niet-limitatieve opsomming147, die onder meer grafische symbolen en lettertypen inhoudt, toont aan dat ‘een op industriële of ambachtelijke wijze vervaardigd voorwerp’ (en dus ook de term ‘voortbrengsel’) ruim bekeken moet worden. Het creëren van een 3D-model zal dus waarschijnlijk onder het ‘gebruik van een voortbrengsel waarin de tekening of het model is verwerkt of waarop de tekening of het model is toegepast’ vallen. Maar zal het kunnen beschouwd worden als hetzelfde uiterlijk hebbende, dan wel geen andere algemene indruk gevende? Het modellenrecht beschermt in tegenstelling tot bijvoorbeeld het merkenrecht niet tegen verwarringsof associatiegevaar148. Het modellenrecht beschermt tegen voortbrengsels met dezelfde totaalindruk. Het Hof van Justitie heeft de invulling van dit criterium, met de vraag of een andere drager automatisch een andere algemene indruk nalaat, nog niet duidelijk gemaakt149. In Nederland werd al geoordeeld dat het tweedimensionaal afbeelden van een driedimensionaal model per definitie een andere algemene indruk wekt150. Ons inziens klopt deze redenering en kan ze doorgetrokken worden naar virtuele afbeelding van fysieke objecten. CAD-bestanden gemaakt op basis van een fysiek object zullen dus naar alle waarschijnlijkheid geen inbreuk maken op het modelrecht dat op dit object rust.

ii. CAD-bestand zelf een tekening of model? Eerder werd al gesteld dat een CAD-bestand een voortbrengsel in de zin van het BVIE is. Kan het uiterlijk ervan beschermd worden als model? Opdat dit het geval zou zijn, moet het 3D-model nieuw zijn en een eigen karakter hebben (art. 3.1, 1 BVIE). Art. 3.3 BVIE werkt deze vereisten nader uit: Wat de nieuwheid betreft: Een tekening of model wordt als nieuw beschouwd, indien er geen identieke tekening of identiek model voor het publiek beschikbaar is gesteld vóór de datum van depot of vóór de datum van voorrang. Tekeningen of modellen worden geacht identiek te zijn, indien de kenmerken ervan slechts in onbelangrijke details verschillen (art. 3.3, 1 BVIE). 147

C. GIELEN en D.W.F. VERKADE (eds.), Intellectuele eigendom: tekst en commentaar, Deventer, Kluwer, 2009, 288-289. 148 H. VANHEES, Het Beneluxmodel, Gent, Larcier Gent, 2006, 113-114. 149 C. GIELEN (ed.), Kort begrip van het intellectuële eigendomsrecht, Deventer, Kluwer, 2011, 170. 150 Rb. ’s-Gravenhage 31 juli 2008, IE Forum 2008, www.ieforum.nl/index.php?//Eerst+even+voor+jezelf+lezen////20519.

Wat het eigen karakter betreft: Een tekening of model wordt geacht een eigen karakter te hebben, indien de algemene indruk die deze tekening of dit model bij de geïnformeerde gebruiker wekt, verschilt van de algemene indruk die bij die gebruiker wordt gewekt door tekeningen of modellen die voor het publiek beschikbaar zijn gesteld vóór de datum van depot of vóór de datum van voorrang. Bij de beoordeling van het eigen karakter wordt rekening gehouden met de mate van vrijheid van de ontwerper bij de ontwikkeling van de tekening of het model (art. 3.3, 2 BVIE). Beide artikelen verwijzen naar de publiek-beschikbaarstelling. Dit laatste wordt in art. 3.3, 3 BVIE als volgt gedefinieerd: Voor de beoordeling van de nieuwheid en het eigen karakter wordt een tekening of model geacht voor het publiek beschikbaar te zijn gesteld, indien deze tekening of dit model is gepubliceerd na inschrijving of op andere wijze, of is tentoongesteld, in de handel is gebracht of anderszins openbaar is gemaakt, tenzij deze feiten bij een normale gang van zaken redelijkerwijs niet vóór de datum van depot of vóór de datum van voorrang ter kennis konden zijn gekomen van ingewijden in de betrokken sector, die in de Europese Gemeenschap of de Europese Economische Ruimte werkzaam zijn. Er bestaat in het tekeningen- en modellenrecht dus geen vereiste van originaliteit zoals bij het auteursrecht (zie verder, hoofdstuk E.5.II.iii.). Het feit dat een 3D-model gebaseerd is op een bestaand object maakt voor de nieuwheid niet uit. Alleen een eerder op basis van dit object gemaakt 3D-model zal kunnen de nieuwheid beperken. Daarvoor zal het wel identiek of slechts in onbelangrijke details verschillend moeten zijn. Met gebruik van (betere) 3D-scanners zal deze mate van gelijkaardigheid mogelijk bereikt worden. Een zelf ontworpen 3D-model zal minder snel als identiek beschouwd worden. Opdat een 3D-model een eigen karakter zou bezitten, moet de totaalindruk ervan verschillen van de totaalindruk van eerder publiek beschikbaar gestelde modellen151. Overweging 13 van de Modellenrichtlijn152 stelt dat het criterium voor de beoordeling van het eigen karakter van een model moet zijn: een duidelijke verschil tussen de algemene indruk die wordt gewekt bij een geïnformeerde gebruiker die het model bekijkt, en deze die bij hem wordt gewekt door het vormgevingserfgoed, met inachtneming van de aard van het voortbrengsel waarop het model wordt toegepast of waarin het is verwerkt […]. Art. 3.2, a. BVIE sluit uit van bescherming: de uiterlijke kenmerken van een voortbrengsel die uitsluitend door de technische functie worden bepaald. Dit beperkt de beschermbaarheid van CADbestanden sterk. Belangrijk is ook art. 3.6, c. BVIE. Conform dit artikel zal geen depot van een tekening of model toegestaan zijn indien in de tekening of het model gebruik gemaakt wordt van een reeds bestaand auteursrechtelijk beschermd werk zonder toestemming van de houder van dit auteursrecht. Indien het object waarop een 3D-model gebaseerd wordt dus auteursrechtelijk beschermd is, zal zeker geen modelrecht op het CAD-bestand kunnen verkregen worden. Concluderend kan gesteld worden deponeerbaarheid van CAD-bestanden als model beperkt zal zijn.

151

C. GIELEN (ed.), Kort begrip van het intellectuële eigendomsrecht, Deventer, Kluwer, 2011, 170. Richtlijn Europees Parlement en Europese Raad nr. 98/71/EG, 13 oktober 1998 inzake de rechtsbescherming van modellen, Pb.L. 28 oktober 1998, afl. 289, 28. 152

III. Het (online) delen van 3D-modellen i.

Inbreuk op art. 3.16 BVIE door het delen van 3D-modellen? Art. 3.16 BVIE verbiedt onder meer het aanbieden, in de handel brengen, verkopen, leveren, verhuren, invoeren, uitvoeren en tentoonstellen van voortbrengsels waarin de tekening of het model is verwerkt of waarop de tekening of het model is toegepast en dat hetzelfde uiterlijk vertoont als de gedeponeerde tekening of het gedeponeerde model, dan wel dat bij de geïnformeerde gebruiker geen andere algemene indruk wekt, rekening houdend met de mate van vrijheid van de ontwerper bij de ontwikkeling van de tekening of het model. Gezien, zoals eerder besproken, 3D-modellen naar alle waarschijnlijkheid geen inbreukmakende voortbrengsels zoals bedoeld in art. 3.16 BVIE zijn, zal het delen ervan ook geen inbreuk op dit artikel uitmaken.

ii. Kan een geüpload 3D-model vermijden dat later een gelijk of gelijkaardig model gedeponeerd wordt? Tekeningen en modellen dienen om beschermbaar te zijn zoals eerder gezegd nieuw te zijn en een eigen karakter te hebben. Zoals bij octrooien kan ook hier de vraag gesteld worden of het uploaden van een 3D-model naar een site zoals Thingiverse kan voorkomen dat iemand anders later een modelrecht kan verkrijgen voor een zelfde of gelijkaardige tekening of model? Om dit te beoordelen, moet onderzocht worden of dit uploaden voldoet aan de ‘publiek-beschikbaarstelling’ uit art. 3.3, 3 BVIE. Ter herhaling: een tekening of model wordt geacht ter beschikking van publiek gesteld te zijn wanneer ze bij een normale gang van zaken redelijkerwijs vóór het aangegeven tijdstip ter kennis zijn of konden zijn gekomen van ingewijden in de betrokken sector die in de EU of EER werkzaam zijn. Websites zoals Thingiverse worden gedreven door amateurs, digitale doe-het-zelvers eerder dan door professionelen in de ontwerpwereld. Ze bevatten ook een nu al erg grote (en dus onoverzichtelijke?) en steeds uitbreidende hoeveelheid 3D-modellen. Het mag niet zomaar aangenomen worden dat professionelen dit op de voet volgen. Navenant mag niet zomaar aangenomen worden dat het uploaden van een CAD-bestand naar een dergelijke website zal volstaan als publiek-beschikbaarstelling. De publiek-beschikbaarstelling van het modellenrecht stelt hogere eisen dan de ‘stand van de techniek’-vereiste uit het octrooirecht. Daar waar voor de nieuwheid van een octrooi voldoende lijkt te zijn dat er ergens, ooit een openbare weergave van de uitvinding plaatsgevonden heeft (verstaanbaar voor de gemiddelde persoon geschoold in de techniek in kwestie), lijkt men hier te vereisen dat ingewijden in de betrokken sector effectief kennis konden nemen van de tekening of het model. De vermelding in een lokaal advertentiekrantje werd voldoende geacht om nieuwheidsschadelijk te zijn voor octrooiering maar zou dit niet zijn voor het verkrijgen van een modelrecht. Publicatie in een vakblad daarentegen wel153. COHEN JEHORAM e.a. menen echter dat in de praktijk het verschil met het

153

C. GIELEN (ed.), Kort begrip van het intellectuële eigendomsrecht, Deventer, Kluwer, 2011, 156.

octrooirechtelijke nieuwheidsbegrip nog maar beperkte betekenis heeft154. De praktijk van het BHIM155 toont dat men erg snel tot nieuwheidsschadelijkheid beslist, bijvoorbeeld wanneer een horloge in een Japans tijdschrift werd gepubliceerd156. Er kan dus geconcludeerd worden dat een geüpload 3D-model in veel gevallen zal kunnen vermijden dat later een gelijk of gelijkaardig model kan gedeponeerd worden.

IV. Het online hosten van 3D-modellen i.

Inbreuk op een modelrecht door het hosten van 3D-modellen (art. 3.16 BVIE)? Art. 3.16 BVIE verbiedt onder meer het aanbieden, in de handel brengen, verkopen, leveren, verhuren, invoeren, uitvoeren en tentoonstellen van voortbrengsels waarin de tekening of het model is verwerkt of waarop de tekening of het model is toegepast en die hetzelfde uiterlijk vertonen als de gedeponeerde tekening of het gedeponeerde model, dan wel bij de geïnformeerde gebruiker geen andere algemene indruk wekken, rekening houdend met de mate van vrijheid van de ontwerper bij de ontwikkeling van de tekening of het model. Gezien, zoals eerder besproken, 3D-modellen naar alle waarschijnlijkheid geen inbreukmakende voortbrengsels zoals bedoeld in art. 3.16 BVIE zijn, zal het hosten ervan ook geen inbreuk op dit artikel uitmaken. Anders dan het octrooirecht, kent het tekeningen- en modellenrecht geen indirecte inbreuk.

V. 3D-printen i.

Thuisprinten

a. Modelinbreuk door het thuisprinten van een kopie van een gedeponeerd model (art. 3.16 BVIE)? Zoals supra uitgelegd werd, vormt het gebruik (bijvoorbeeld vervaardigen) van een voortbrengsel waarin de tekening of het model is verwerkt of waarop de tekening of het model is toegepast en dat hetzelfde uiterlijk vertoont als de gedeponeerde tekening of het gedeponeerde model, dan wel dat bij de geïnformeerde gebruiker geen andere algemene indruk wekt, een inbreuk op het modelrecht van diegene die het model deponeerde (art. 3.16 BVIE). 154

T. COHEN JEHORAM, J.L.R.A. HUYDECOPER en C.J.J.C. VAN NISPEN, Industriële eigenom – Deel 3 Vormen, namen en reclame, Deventer, Kluwer, 2012, 54-55. 155 Bureau voor de Harmonisatie van de Interne Markt (merken, tekeningen en modellen). 156 T. COHEN JEHORAM, J.L.R.A. HUYDECOPER en C.J.J.C. VAN NISPEN, Industriële eigenom – Deel 3 Vormen, namen en reclame, Deventer, Kluwer, 2012, 54 en aldaar geciteerde rechtspraak.

Een 3D-print zal als op industriële wijze vervaardigd voorwerp een voortbrengsel in deze zin zijn (art. 3.1, 4 BVIE). Anders dan een CAD-bestand zal een fysieke print, kopie van een model, vaak dezelfde algemene indruk nalaten. Het is de totaalindruk bij de geïnformeerde gebruiker (niet noodzakelijk een deskundige maar wel iemand die enige kennis heeft van de relevante markt157) die van belang is158. Zeker naarmate 3D-printingtechnologie vooruitgang maakt, zullen veel 3D-prints dezelfde totaalindruk geven als het object waarop ze gebaseerd zijn. Deze zullen dus toestemming vereisen van de modelhouder. Het is echter van belang op te merken dat het tekeningen en modellenrecht beperkingen kent op het uitsluitend recht van de merkhouder. Vooral relevant is de beperking van art. 3.19, 1, a. BVIE: het uitsluitend recht op een tekening of model houdt niet in het recht zich te verzetten tegen handelingen in de particuliere sfeer en voor niet-commerciële doeleinden. Deze bepaling is gelijkaardig aan hetgeen met betrekking tot octrooien wordt bepaald in art. 28, §1, a) Octrooiwet. Voor de toepasbaarheid van de beperking van art. 3.19, 1, a. BVIE zullen het particuliere en het nietcommerciële karakter cumulatief vervuld moeten zijn159. Print men een object thuis, voor eigen gebruik, dan zal aan deze vereiste voldaan zijn. Er zal dan geen inbreuk op het modelrecht gepleegd worden. Dit kan belangrijke gevolgen hebben. Onder het huidige modellenrecht zal het als gevolg van deze bepaling bijvoorbeeld niet verboden zijn een CAD-bestand van een bekend paar sportschoenen te downloaden en voor jezelf af te printen. Hoewel de huidige thuisprinttechnologie dit misschien nog niet toelaat, biedt het zeker stof tot nadenken voor de toekomst.

ii. Printservice

a. Aansprakelijk printservice als tussenpersoon? Over de status van printservices als tussenpersoon is met betrekking tot het modellenrecht in de ons bekende rechtspraak nog geen uitspraak gedaan. De rechtspraak met betrekking tot tussenpersonen in het merkenrecht (zie hoofdstuk E.3.V.ii.a.) en in het auteursrecht (zie hoofdstuk E.5.III.v.) suggereert dat de aansprakelijkheid van printservices voor de bij hen bestelde inbreukmakende objecten beperkt zal zijn.

157

C. GIELEN en D.W.F. VERKADE (eds.), Intellectuele eigendom: tekst en commentaar, Deventer, Kluwer, 2009, 308. 158 C. GIELEN (ed.), Kort begrip van het intellectuële eigendomsrecht, Deventer, Kluwer, 2011, 170. 159 T. COHEN JEHORAM, J.L.R.A. HUYDECOPER en C.J.J.C. VAN NISPEN, Industriële eigenom – Deel 3 Vormen, namen en reclame, Deventer, Kluwer, 2012, 163; E. DIRIX, R. STEENNOT en H. VANHEES, Handels- en Economisch Recht in Hoofdlijnen, Antwerpen, Intersentia, 2011, 221.

5. Auteursrecht I. Inleidend – relevantie onderzoek Het voorwerp van auteursrechtelijke bescherming zijn op grond van art. 1, §1, eerste lid Auteurswet160 (A.W.) de ‘werken van letterkunde of kunst’. Een duidelijke afbakening van dit begrip is in de Auteurswet echter niet te vinden. Art. 2, eerste lid van de Conventie van Bern161 (waarvan de auteur de toepassing kan eisen op grond van de wet van 25 maart 1999162) geeft een opsomming: The expression “literary and artistic works” shall include every production in the literary, scientific and artistic domain, whatever may be the mode or form of its expression, such as books, pamphlets and other writings; lectures, addresses, sermons and other works of the same nature; dramatic or dramatico-musical works; choreographic works and entertainments in dumb show; musical compositions with or without words; cinematographic works to which are assimilated works expressed by a process analogous to cinematography; works of drawing, painting, architecture, sculpture, engraving and lithography; photographic works to which are assimilated works expressed by a process analogous to photography; works of applied art; illustrations, maps, plans, sketches and three-dimensional works relative to geography, topography, architecture or science. Zoals blijkt uit deze al uitgebreide opsomming, die daarenboven ook niet-limitatief is163, zal het begrip ‘werken van letterkunde en kunst’ ruim begrepen moeten worden. Veel objecten (zowel twee- als driedimensionaal, fysiek als virtueel) die door 3D-printers gekopieerd kunnen worden, zullen binnen het beschermingsgebied van het auteursrecht vallen. Het auteursrecht vereist geen formele handelingen van de auteur om verkregen te worden. Het auteursrecht wordt ook steeds meer als ‘valnet’ beschouwd, wanneer beschermingspogingen onder andere stelsels falen164. Het is dus niet ondenkbaar dat van de hier besproken intellectuele rechten het auteursrecht het in de 3D-printingspraktijk meest relevante zal zijn. Een gedetailleerd onderzoek van de impact van 3D-printing op het auteursrecht zal vereist zijn.

160

Wet 30 juni 1994 betreffende het Auteursrecht en de Naburige Rechten, BS 27 juli 1994, 19297. Art. 2, eerste lid Conventie van Bern voor de Bescherming van Literaire en Artistieke Werken van 9 september 1886, United Nations Treaty Series, vol. 828, 221. 162 Art. 2 , eerste lid wet 25 maart 1999 betreffende de toepassing op de Belgen van zekere bepalingen van de Berner Conventie voor de bescherming van werken van letterkunde en kunst van 9 september 1886, aangevuld te Parijs op 4 mei 1896, herzien te Berlijn op 13 november 1908, aangevuld te Bern op 20 maart 1914, herzien te Rome op 2 juni 1928, te Brussel op 26 juni 1948, te Stockholm op 14 juli 1967 en te Parijs op 24 juli 1971, gedaan te Parijs op 24 juli 1971 en van het Internationaal Verdrag inzake de bescherming van uitvoerende kunstenaars, producenten van fonogrammen en omroeporganisaties, gedaan te Rome op 26 oktober 1961, BS 10 november 1999, 41931. 163 F. GOTZEN, “Artikelsgewijze Commentaar Auteursrecht Art. 1” in F. BRISON en H. VANHEES (eds.), Huldeboek Jan Corbet: De Belgische Auteurswet. Artikelsgewijze Commentaar, Gent, Larcier, 2012, 6. 164 H. VANHEES, “Het auteursrecht: recente ontwikkelingen en toepassingen in een digitale wereld” in K. BROECKX, B. CLAESSENS, D. COUNYE, R. DE CORTE, D. DE MEULEMEESTER, I. DEMUYNCK, J. ERAUW, P. HUMBLET, P. MAEYAERT, K. ROOX, R. STEENNOT, M. TISON, C. VAN ACKER, H. VANHEES, H. VERBIST, A. WYLLEMAN en E. WYMEERSCH, Privaarecht in de reële en virtuele wereld (Postuniversitaire Cyclus Willy Delva), Antwerpen, Kluwer, 2002, 366. 161

II. Het creëren van 3D-modellen i.

‘Reproductie’ wanneer op basis van een bestaand fysiek of virtueel object een 3D-model gemaakt wordt (art. 1, §1, eerste lid Auteurswet)? De Auteurswet geeft de auteur het exclusieve recht zijn werk te reproduceren. Art. 1, §1, eerste lid A.W. (dit artikel is de omzetting van art. 2 Infosoc-richtlijn165) bepaalt het volgende: “Alleen de auteur van een werk van letterkunde of kunst heeft het recht om het op welke wijze of in welke vorm ook, direct of indirect, tijdelijk of duurzaam, volledig of gedeeltelijk te reproduceren of te laten reproduceren.” Hoe moet dit ‘reproduceren’ opgevat worden? En valt het creëren van een 3D-model van een bestaand werk hieronder? De reproductie ‘op welke wijze of in welke vorm ook, direct of indirect, tijdelijk of duurzaam en volledig of gedeeltelijk’ kan het auteursrecht van de auteur schenden. Men interpreteert dit zo dat zowel verveelvoudiging op identieke dragers als verveelvoudiging op andere soorten dragers hier onder valt166. In de overwegingen bij de Infosoc-richtlijn wordt aangegeven dat deze de bedoeling heeft om adequaat in te spelen op de technologische ontwikkeling die nieuwe manieren van schepping, productie en exploitatie met zich meebrengt (overweging (5) Infosoc-richtlijn). Aangenomen mag dus worden dat ook een virtuele driedimensionale voorstelling van een fysiek driedimensionaal auteursrechtelijk beschermd werk, dankzij de huidige techniek een gangbare praktijk -ook buiten de context van 3D-printing- een reproductie zal uitmaken. In de voorbereidende werken van de Auteurswet wordt uitdrukkelijk bevestigd dat artikel 1 A.W. ook op werken die in een digitale omgeving worden gereproduceerd toepasselijk is167. Dat CAD-bestanden voornamelijk nut hebben als ‘plan’ voor het aansturen van een 3D-printer staat de auteursrechtelijke bescherming niet in de weg. Zo wordt bijvoorbeeld ook aangenomen dat bouwplannen of technische tekeningen auteursrechtelijk beschermd kunnen worden168. Een praktijk die in de 3D-printinggemeenschap vandaag al erg populair is, is het creëren van 3Dmodellen van karakters uit (teken)films, televisieseries, etc. Hier vormt dus geen fysiek object de basis van de het 3D-ontwerp, maar een virtueel werk. Deze werkwijze zal echter volgens dezelfde redenering als hierboven als een reproductie moeten beschouwd worden. Er kan dus besloten worden dat CAD-bestanden, gemaakt op basis van een auteursrechtelijk beschermd werk, naar alle waarschijnlijkheid als reproductie in de zin van art. 1, §1, eerste lid A.W. beschouwd moeten worden. Er zal dus toestemming van de auteur van het oorspronkelijke werk nodig zijn voor de overname van het werk in een CAD-bestand. 165

Richtlijn 2001/29/EG, 22 mei 2001 betreffende de Harmonisatie van Bepaalde Aspecten van het Auteursrecht en de Naburige Rechten in de Informatiemaatschappij, Pb.L. 22 juni 2001, afl. 167, (10) 16. 166 F. GOTZEN, “Artikelsgewijze Commentaar Auteursrecht Art. 1” in F. BRISON en H. VANHEES (eds.), Huldeboek Jan Corbet: De Belgische Auteurswet. Artikelsgewijze Commentaar, Gent, Larcier, 2012, 10. 167 Wetsontwerp betreffende het auteursrecht, de naburige rechten en het kopiëren voor eigen gebruik van geluids- en audiovisuele werken, Parl.St. Kamer, 1991-92, nr. 473/33, 222. 168 S. FLECIJN en E. VAN MELKEBEKE, “Intellectuele rechten kroniek 2012”, NJW 2013, 530; F. GOTZEN en M.-C. JANSSENS, Wegwijs in het intellectueel eigendomsrecht, Brugge, Vanden Broele, 2012, 28.

ii. ‘Adaptatie’ wanneer een werk wordt overgenomen en vervolgens aangepast (art. 1, §1, tweede lid Auteurswet)? Art. 1, §1, tweede lid A.W. geeft de auteur het exclusieve recht om toestemming te geven tot adaptatie van het werk. Dankzij deze bepaling blijven ook ingrijpend gewijzigde reproducties van een werk onder het meesterschap van de oorspronkelijke auteur, zolang de vorm van het oorspronkelijke werk herkenbaar blijft169. Opdat sprake zou zijn van een adaptatie moeten twee voorwaarden cumulatief vervuld zijn170: -

Men moet wezenlijke vormelementen van het oorspronkelijke werk nemen en behouden; Men moet hieraan een eigen vormgeving toevoegen.

Voor adaptaties zal de toestemming van de oorspronkelijke auteur nodig zijn. Aan de auteur van het nieuwe werk komt daarna wel een eigen auteursrecht toe op voorwaarde dat de adaptatie van originaliteit getuigt171. CAD-programma’s stellen hun gebruikers in staat 3D-modellen volledig naar hun wens aan te passen. Het verwijderen, verplaatsen of hertekenen van onderdelen van het model is voor iemand die de CADsoftware beheerst een kwestie van enkele muisklikken. Het aanpassen van bestaande fysieke objecten aan de eigen wensen door deze over te tekenen of in te scannen en vervolgens in CAD-software aan te passen is dan ook één van de toepassingen die waarnemers inspireert 3D-printing een grote toekomst toe te dichten. Deze handelingen voldoen aan de vereiste van het toevoegen van een eigen vormgeving. Wanneer deze aanpassingen ingrijpend zijn en er twijfel bestaat of er nog wel sprake kan zijn van een reproductie zoals bedoeld in art. 1, §1, eerste lid A.W., zal op grond van het adaptatierecht van de oorspronkelijke auteur toch toestemming van deze laatste nodig zijn.

iii. Auteursrechtelijke bescherming CAD-bestanden zelf? Opdat de ontwerper van een 3D-model als auteur in de zin van de Auteurswet zou kunnen beschouwd worden, moet hij een werk gecreëerd hebben. Om een werk te creëren is het niet noodzakelijk artistieke waarde toe te voegen172. Wel vereist de rechtspraak dat er sprake is van een eigen intellectuele schepping van de auteur173, die een concrete vormgeving moet bezitten174. Voor de concrete vormgeving volstaat zintuiglijke waarneembaarheid175. Een CAD-bestand zal hieraan 169

F. GOTZEN, “Artikelsgewijze Commentaar Auteursrecht Art. 1” in F. BRISON en H. VANHEES (eds.), Huldeboek Jan Corbet: De Belgische Auteurswet. Artikelsgewijze Commentaar, Gent, Larcier, 2012, 11. 170 H. VANHEES, Auteursrecht in een notendop, Leuven, Garant, 1998, 30-31. 171 F. GOTZEN en M.-C. JANSSENS, Wegwijs in het intellectueel eigendomsrecht, Brugge, Vanden Broele, 2012, 30. 172 Cass. 10 december 1998, AM 1999, 355, noot A. STROWEL en N. IDE; F. GOTZEN, “Artikelsgewijze Commentaar Auteursrecht Art. 1” in F. BRISON en H. VANHEES (eds.), Huldeboek Jan Corbet: De Belgische Auteurswet. Artikelsgewijze Commentaar, Gent, Larcier, 2012, 6. 173 Gent 20 november 2013, www.ie-forum.be/pdf.php?id=35825&type=article. 174 Cass. 19 maart 1998, Arr. Cass. 1998, 345. 175 H. VANHEES, Auteursrecht in een notendop, Leuven, Garant, 1998, 15-16; H. VANHEES, “Het auteursrecht: recente ontwikkelingen en toepassingen in een digitale wereld” in K. BROECKX, B. CLAESSENS, D. COUNYE, R. DE CORTE, D. DE MEULEMEESTER, I. DEMUYNCK, J. ERAUW, P. HUMBLET, P. MAEYAERT, K. ROOX, R. STEENNOT, M. TISON, C. VAN

voldoen. Het werk moet de uitdrukking vormen van de auteur zijn persoonlijkheid. Bij het maken van zijn werk moet de auteur zijn creatieve bekwaamheden (vaardigheden/geest) tot uiting kunnen brengen hebben op een oorspronkelijke manier door het maken van vrije en creatieve keuzes. Dit alles staat bekend als de vereiste van de originaliteit. Volgens het Hof van Cassatie omvat de vereiste van originaliteit twee componenten. Ten eerste moet aan de basis van het werk een aanwijsbare activiteit van de menselijke geest liggen176. Ten tweede moet de concrete vorm die dit werk gekregen heeft de stempel van de persoonlijkheid van zijn maker dragen. De vorm van het werk moet zodanig door de persoon van de maker beïnvloed zijn dat het zijn eigen persoonlijk karakter toont. Anders dan bij het octrooirecht, het merkenrecht en het tekeningenen modellenrecht, speelt voor het verkrijgen van auteursrechtelijke bescherming de nieuwheid van het werk geen rol177. Bij de beoordeling van de mogelijke auteursrechtelijke bescherming van 3D-modellen zal een onderscheid gemaakt moeten worden:

a. Het 3D-model is niet gebaseerd op een bestaand werk Ontwerpt iemand een 3D-model in een CAD-programma zonder daarvoor een bestaand werk als voorbeeld te gebruiken, dan zal dit ontwerp een eigen intellectuele schepping van de ontwerper uitmaken. Een 3D-model zal wat deze vereiste en die van de originaliteit betreft niet significant verschillen van enig ander werk. De door het Hof van Cassatie vereiste aanwijsbare activiteit van de menselijke geest en stempel van de persoonlijkheid van de maker zullen niet wezenlijk beïnvloed worden door het medium (CAD-ontwerp). Fixatie van het werk (het maken van een tastbaar object) is niet nodig om auteursrechtelijke bescherming te bekomen178. Het digitale 3D-model zelf zal in deze hypothese dus auteursrechtelijke bescherming kunnen genieten.

ACKER, H. VANHEES, H. VERBIST, A. WYLLEMAN en E. WYMEERSCH, Privaarecht in de reële en virtuele wereld (Postuniversitaire Cyclus Willy Delva), Antwerpen, Kluwer, 2002, 365. 176 Cass. 27 april 1989, Arr.Cass. 1989, 1006; Cass. 25 oktober 1989, Arr.Cass. 1989, 272; Cass. 2 maart 1993, Pas. 1993, 234; Cass. 10 december 1998, RW 1999-2000, 325; Cass. 11 maart 2005, AM 2005, afl. 5, 396, noot F. DE VISSCHER. In een bekritiseerd arrest van 2012 oordeelde het Hof van Cassatie plots dat een werk niet het stempel van de persoonlijkheid van de auteur moet dragen om auteursrechtelijk beschermbaar te zijn: Cass. 26 januari 2012, IRDI 2012, afl. 2, 199, noot F. GOTZEN, AM 2012, afl. 4, 336, noot F. BRISON, JLMB 2012, 977, noot A. JOACHIMOWICZ, RW 2012-2013, 578, noot H. VANHEES, TBH 2012, 610, noot B. MICHAUX. Dit is echter in strijd met de rechtspraak van het Hof van Justitie en mag dus terzijde gesteld worden. 177 Cass. 25 oktober 1989, Arr. Cass. 1989-1990, 272; Brussel 6 december 2011, Jb. Markt. 2011, 758; H. VANHEES, Recht van de Intellectuele Eigendom, onuitg. Cursus Rechten Ugent, 2014, deel 2, 8. 178 HvJ C-393/09, Bezpecnostni Softwarova Asociace v. Ministerstvo Kultury, 2010, http://curia.europa.eu; F. GOTZEN, “Artikelsgewijze Commentaar Auteursrecht Art. 1” in F. BRISON en H. VANHEES (eds.), Huldeboek Jan Corbet: De Belgische Auteurswet. Artikelsgewijze Commentaar, Gent, Larcier, 2012, 8.

b. Het 3D-model is gebaseerd op een bestaand werk Ontwerpt iemand een 3D-model in een CAD-programma op basis van een bestaand werk, dan zal dit ontwerp een intellectuele schepping van de ontwerper uitmaken. Kan dit 3D-model auteursrechtelijke bescherming bekomen? Vaak zal de vraag moeten gesteld worden of het model aan de vereisten voor originaliteit voldoet. Zeker wanneer een 3D-model gecreëerd wordt door het inscannen van een bestaand object met behulp van een 3D-scanner, lijkt niet voldaan aan de vereiste dat de auteur zijn creatieve bekwaamheden (vaardigheden/geest) tot uiting moet kunnen brengen hebben op een oorspronkelijke manier door het maken van vrije en creatieve keuzes. Het gewenste object simpelweg in een machine steken en even later het gewenste 3D-model ter beschikking hebben, toont geen creatieve bekwaamheden van de auteur en vereist geen vrije en creatieve keuzes. Aldus zal aan de vereiste originaliteit niet voldaan zijn en zal het 3D-model dat bekomen wordt, geen auteursrechtelijke bescherming kunnen genieten. Verschillende 3D-scanners vereisen echter een verschillende mate van inbreng van hun gebruiker. Ze verschillen ook wat betreft de nauwkeurigheid van de registratie en digitalisatie179. De (momenteel nog erg dure) topklasse van 3D-scanners is in staat erg accurate virtuele modellen van fysieke objecten te maken180. De (niet-geautomatiseerde) thuisscanners die vandaag tegen een veel lagere prijs op de markt komen, tonen echter een ander beeld. Soms vragen deze van de gebruiker enige betrokkenheid en zelfs creativiteit bij het scannen zelf en/of het verbeteren van de digitale bestanden. De 3Dmodellen die thuisscanners produceren, tonen meestal maar een ruwe omtrek van het object vaak nog met vele onvolmaaktheden181, die de gebruiker zelf zal moeten op punt stellen,. Vaak zal de gebruiker zelfs een verzameling foto’s, genomen vanuit verschillende hoeken, nog aan elkaar moeten verbinden. Hoewel hier zeker meer sprake is van een aanwijsbare activiteit van de menselijke geest en de gebruiker bepaalde vrije keuzes zal moeten maken, lijkt het creatieve element, het maken van creatieve keuzes, toch niet helemaal aanwezig. De rechtspraak zal hierover moeten oordelen. DASARI maakt hieromtrent echter een interessante vergelijking met fotografie182. Ook bij fotografie zag men aanvankelijk enkel het technische aspect. Het was pas later, nadat de technologie zich ontwikkelde en een groter publiek bereikte, dat men de invloed van creatieve keuzes begon te erkennen. Zoals men bij fotografie gaandeweg inzag dat belichting, positionering, etc. eigen intellectuele scheppingen van de fotograaf waren183 en foto’s auteursrechtelijk beschermbaar kunnen zijn, meent DASARI dat men naarmate digitaal 3D-modelleren zich ontwikkelt bepaalde persoonlijke esthetische toetsen zal beginnen herkennen die hen auteursrechtelijk beschermbaar kunnen maken184.

179

H. DASARI, “Assessing Copyright Protection and Infringement Issues Involved with 3D Printing and Scanning”, AIPLA Quarterly Journal 2013, 298. 180 M. WEINBERG, “What’s the Deal with Copyright and 3D Printing?”, Public Knowledge 2013, www.publicknowledge.org/files/What's%20the%20Deal%20with%20Copyright_%20Final%20version2.pdf, 15. 181 H. DASARI, “Assessing Copyright Protection and Infringement Issues Involved with 3D Printing and Scanning”, AIPLA Quarterly Journal 2013, 301-303. 182 H. DASARI, “Assessing Copyright Protection and Infringement Issues Involved with 3D Printing and Scanning”, AIPLA Quarterly Journal 2013, 304. 183 HvJ C-145/10, Eva-Maria Painer v. Standard VerlagsGmbH, 2011, http://curia.europa.eu; Brussel 23 juni 2009, AM 2010, 253. 184 Contra W. SEINEN, “Rechten op door pc ontworpen producten”, Product 2011, www.cmsdsb.com/Hubbard.FileSystem/files/Publication/13fca33f-585b-4b52-9cb6e4abba0ae7ca/Presentation/PublicationAttachment/b85d58b9-cc4f-492a-8834e5bbf2833caf/Product_2011_05.pdf (maar: Nederlands recht).

Wat zal nu het gevolg voor de bescherming van het 3D-model zijn wanneer op het naar virtuele vorm omgezette object zelf auteursrecht rust? Zoals eerder werd gesteld, zal hier sprake zijn van een reproductie185. Om een 3D-model van een auteursrechtelijk beschermd object (bv. een standbeeld) te maken, zal de ontwerper dus de toestemming van de auteur van dat object moeten verkrijgen (behoudens één van de uitzonderingen van toepassing is, zie verder). Bij gebreke hieraan zal er sprake zijn van een illegale kopie. Het enige criterium voor auteursrechtelijke bescherming is echter de originaliteit. Strijdigheid met de openbare orde staat auteursrechtelijke bescherming niet in de weg186. Een 3D-model dat zonder toestemming werd gemaakt maar aan de vereisten van originaliteit voldoet, zal dus nog steeds zelf auteursrechtelijk beschermd zijn.

iv. De uitzonderingen op de vermogensrechten Art. 22 A.W. somt enkele uitzonderingen op de vermogensrechten van de auteur op. Deze moeten restrictief geïnterpreteerd worden187, in overeenstemming met de bedoeling van de wetgever188. In overweging 44 bij de Infosoc-richtlijn geeft de Europese wetgever aan dat het toepassingsgebied van de uitzonderingen op de vermogensrechten nog beperkter dient te zĳn, wanneer het gaat om nieuwe vormen van gebruik van door het auteursrecht beschermde werken en ander materiaal189. Er moet in deze dus voorzichtig omgesprongen worden met al te verregaande analogieredeneringen. a. Reproductie voor privé-gebruik (art. 22, §1, 4° Auteurswet)? Art. 22 A.W. betreffende de uitzonderingen op de vermogensrechten van de auteur zoals laatst gewijzigd door de wet van 31 augustus 1998190, was niet in overeenstemming met art. 5 Infosocrichtlijn. Om dit recht te zetten deed de wetgever bij wet van 4 december 2006191 de nodige aanpassingen. Verdere aanpassingen gebeurden door de wet van 6 mei 2009192 en de wet van 31 december 2012193. Deze wet is echter nog niet in werking getreden. Daarom zal in wat volgt zowel de

185

M. DE COCK BUNING en S. KULK, “3D printen: Attack of the Clones of A New Hope?”, IER 2013, afl. 36, 310. H. VANHEES, Auteursrecht in een notendop, Leuven, Garant, 1998, 18; M. CARLY en M.-C. JANSSENS, “Auteursrecht in de Academische Context”, Law.KULeuven.be 2011, www.law.kuleuven.be/cir/publications/auteursrecht-academische-context. 187 HvJ C-435/12, ACI Adam BV v. Stichting De Thuiskopie, 2014, http://curia.europa.eu. 188 Wetsontwerp betreffende het auteursrecht, de naburige rechten en het kopiëren voor eigen gebruik van geluids- en audiovisuele werken – Verslag namens de Commissie voor de Justitie, Parl.St. Kamer 1991-92, nr. 473/33, 192; GwH 18 april 2007, nr. 59/2007, www.grondwettelijkhof.be. 189 HvJ C-435/12, ACI Adam BV v. Stichting De Thuiskopie, 2014, http://curia.europa.eu. 190 Wet 31 augustus 1998 houdende omzetting in Belgisch recht van de Europese Richtlijn van 11 maart 1996 betreffende de rechtsbescherming van databanken, BS 14 november 1998, 36914. 191 Wet 4 december 2006 houdende de omzetting in Belgisch recht van de richtlijn 2001/84/EG van het Europees Parlement en de Raad van 27 september 2001 betreffende het volgrecht ten behoeve van de auteur van een oorspronkelijk kunstwerk, BS 23 januari 2007, 2962. 192 Wet 6 mei 2009 houdende diverse bepalingen, BS 19 mei 2009, 37860. 193 Wet 31 december 2012 houdende diverse bepalingen, inzonderheid betreffende justitie, BS 31 december 2012, 88936. 186

situatie vóór als deze na de wetswijziging weergegeven worden. Het is echter belangrijk in het achterhoofd te houden dat rechters verplicht zijn tot een richtlijnconforme interpretatie194.

Actueel art. 22, §1, 4° Auteurswet Art. 22, §1, 4° A.W. staat toe: “de gedeeltelijke of integrale reproductie van artikelen of van werken van grafische of beeldende kunst […] wanneer die reproductie uitsluitend bestemd is voor privégebruik en geen afbreuk doet aan de normale exploitatie van het werk”. Dit is de zogenaamde reprografieregeling. De regeling van art. 22, §1, 4° A.W. is beperkt tot reproducties van ‘werken van grafische of beeldende kunst’. Dit houdt onder meer in dat kopiëren vanuit een digitale drager niet toegestaan is195. Een CAD-bestand kopiëren zal dus niet onder de uitzondering van de reproductie voor privé-gebruik kunnen vallen. Het is niet helemaal duidelijk of een fysiek object een werk van grafische of beeldende kunst is. In art. 11, §1, tweede lid A.W worden een aantal voorbeelden van werken van grafische of beeldende kunst opgesomd: “[…] afbeeldingen, collages, schilderingen, tekeningen, gravures, prenten, lithografieën, beeldhouwwerk, tapisserieën, keramische werken, glaswerk en foto's […]”. Deze (nietlimitatieve) opsomming toont aan dat ook fysieke objecten bedoeld worden. Het kopiëren van een auteursrechtelijk beschermd fysiek object zal dus onder deze bepaling vallen. Art. 22, §1, 4° A.W. vereist dat de reproductie uitsluitend gebeurt ‘voor privé-gebruik’. Dit begrip dient echter ruim bekeken te worden. Zo zal gebruik binnen een bedrijf (intern) ook als privé-gebruik beschouwd worden196. De reproductie voor privé-gebruik mag geen afbreuk doen aan de normale exploitatie van het werk197. De toegestane reproductie mag dus niet uitmonden in een activiteit waarmee men in concurrentie treedt met de uitgever van het werk in verband waarmee de reproductiehandelingen worden gesteld, dan wel in een parasitaire concurrentie198. 3D-modellen maken op zich zal geen afbreuk doen aan de normale exploitatie van het werk. Onder het actuele regime zal het maken van CAD-bestanden op basis van auteursrechtelijk beschermde werken voor privé-gebruik geen toestemming vereisen van de auteur. Opgemerkt dient nog te worden dat het niet duidelijk is of ‘reproductie’ hier in de ruime dan wel enge zin moet begrepen worden en of deze regeling dus ook kan toegepast worden op adaptaties199.

194

HvJ C-106/89, Marleasing v. La Comercial Internacional de Alimentacion, 1990, http://curia.europa.eu; H. VANHEES, “Art. 22 Auteurswet”, OHRA 2007, 34-35. 195 KB 30 oktober 1997, BS 7 november 1997, 29874; F. DUBUISSON, “L’exception de reproduction d’oeuvres fixées sur un support graphique ou analogue dans un but privé ou didactique”, JT 1997, 652. 196 F. GOTZEN en M.-C. JANSSENS, Wegwijs in het intellectueel eigendomsrecht, Brugge, Uitgeverij Vanden Broele, 2007, 44. 197 H. VANHEES, “Art. 22 Auteurswet”, OHRA 2007, 54. 198 Ibid. 199 M.-C. JANSSENS, “Artikelsgewijze Commentaar Auteursrecht Art. 22” in F. BRISON en H. VANHEES (eds.), Huldeboek Jan Corbet: De Belgische Auteurswet. Artikelsgewijze Commentaar, Gent, Larcier, 2012, 149.

Nieuw art. 22, §1, 4° Auteurswet Zoals gezegd zal art. 22, §1, 4° A.W binnenkort veranderen. Het artikel zal nu toestaan: “de gedeeltelijke of integrale reproductie op papier of op een soortgelijke drager, van artikelen, van werken van beeldende of grafische kunst, of van korte fragmenten uit andere werken, met behulp van ongeacht welke fotografische techniek of enige andere werkwijze die een soortgelijk resultaat oplevert […] wanneer die reproductie uitsluitend bestemd is voor privégebruik en geen afbreuk doet aan de normale exploitatie van het werk”. De aard van de drager waarop het gereproduceerde werk vastligt, zal niet meer van belang zijn. De gereproduceerde werken moeten niet langer op een grafische of soortgelijke drager vastliggen. Dit wil zeggen dat het reproduceren van gelijk welk werk onder de uitzondering van art. 22, §1, 4° A.W. zal kunnen vallen. Reproducties van auteursrechtelijk beschermde fysieke objecten en 3D-modellen zullen hier dus tot het toepassingsgebied behoren. In plaats van de aard van de drager, gaat het nieuwe art. 22, §1, 4° A.W. uit van de aard van de reproductietechniek en de drager waarop de reproductie wordt vastgelegd200. Het toepassingsgebied van art. 22, §1, 4° A.W. wat de uitvoerzijde betreft, wordt beperkt tot de reproductie op papier of op een soortgelijke drager. Voorheen was de wijze waarop de reproductie geschiedde irrelevant. De vraag stelt zich of een CAD-bestand kan beschouwd worden als soortgelijk aan papier? Deze vraag moet waarschijnlijk negatief beantwoord worden. In essentie is het creëren van een 3D-model, weze het door inscannen dan wel overtekenen, een reproductie naar een harde schijf. Harde schijven worden niet als soortgelijk aan papier beschouwd201. Ook wordt in de nieuwe versie toegevoegd dat de reproductie moet gebeuren met behulp van een fotografische techniek of enige andere werkwijze die een soortgelijk resultaat oplevert. Het Hof van Justitie oordeelde met betrekking tot het begrip „reproductie met behulp van een fotografische techniek of een andere werkwijze die een soortgelijk resultaat oplevert” dat dit aldus moet worden uitgelegd dat het reproducties omvat die worden vervaardigd met behulp van een printer en een pc, in het geval waarin deze apparaten met elkaar zijn verbonden202. Hoewel het hier om traditionele (tweedimensionale) printers ging, mag uit de algemene bewoording worden afgeleid dat dit oordeel van het Hof ook de nieuwe 3D-printtechnieken zal omvatten. Ook de nieuwe versie van art. 22, §1, 4° A.W. vereist dat het gebruik privé is en geen afbreuk doet aan de normale exploitatie van het werk. Voor de inhoud hiervan kan verwezen worden naar wat in het vorige hoofdstuk geschreven werd. Doordat aan de uitvoerzijde geen papieren of soortgelijke drager aanwezig is, zal het creëren van CAD-bestanden in de nieuwe regeling geen reproductie voor privé-gebruik meer kunnen zijn. Toestemming van de auteur zal dus vereist zijn.

200

H. VANHEES, “Art. 22 Auteurswet”, OHRA 2007, 56. D. BAERVOETS, “Kopiëren voor eigen gebruik en reprografie na de wet van 22 mei 2005 houdende de omzetting in Belgisch recht van richtlijn 2001/29/EG betreffende de harmonisering van bepaalde aspecten van het auteursrecht en de naburige rechten in de informatiemaatschappij”, IRDI 2006, 10. 202 HvJ C-457-11, Verwertungsgesellschaft Wort v. Kyocera, 2013, http://curia.europa.eu. 201

b. Thuiskopie (art. 22, §1, 5° Auteurswet)? Bij wet van 31 december 2012 (in werking getreden op 10 januari 2013) voerde de wetgever een nieuwe regelgeving met betrekking tot de thuiskopie in. Art. 22, §1, 5° A.W. staat nu toe zonder toestemming van de auteur: “de reproductie op eender welke drager andere dan papier of soortgelijke drager, van werken die in familiekring geschiedt en alleen daarvoor bestemd is”. Voor deze uitzondering op de vermogensrechten van de auteur geldt dus geen beperking al naar gelang van de aard van de drager waarvan gereproduceerd wordt (invoerzijde). Wat de uitvoerzijde betreft, geldt de enkele beperking dat het moet gaan om een drager andere dan papier of soortgelijke. Zoals eerder uitgelegd, is een CAD-bestand niet soortgelijk aan een papieren drager. Art. 5, 2., b) Infosoc-Richtlijn bepaalt dat de reproductie “door een natuurlĳke persoon voor privégebruik gemaakt, en zonder enig direct of indirect commercieel oogmerk” moet zijn. De Belgische wetgever nam deze bewoording niet over. Men hield vast aan de bestaande terminologie. De reproductie moet geschieden ‘in familiekring’. Volgens het Hof van Cassatie houdt het begrip familiekring in dat het moet gaan om personen tussen wie een intieme band van familiale of “sociale” aard bestaat die in feite gelijkgesteld kan worden met de familieband203. Concluderend kan dus gesteld worden dat wie 3D-modellen maakt voor zichzelf of familieleden vrij zal zijn eender welk auteursrechtelijk beschermd werk integraal om te zetten naar een CAD-bestand, en dit door het gebrek aan verdere voorwaarden in art. 22, §1, 5° A.W. c. Opmerking: vergoedingsregeling Voor zowel de reproductie voor privé-gebruik als de thuiskopie heeft de wetgever een vergoedingsregeling ten behoeve van de auteursrechthebbenden ingevoerd, respectievelijk in het nieuwe art. 59 A.W. (aangepast door de wet van 31 december 2012, in werking getreden op 1 december 2013) en art. 55, eerste-derde lid A.W. Beide artikelen stellen dat de Koning vaststelt welke apparaten in hoofde van hun producent, verkoper, invoerder, etc. een verplichting tot het betalen van een vergoeding inhouden. Voor het nieuwe art. 59 A.W. is dit nog niet gebeurd. Wat de thuiskopie betreft, gebeurde het wel al bij KB van 18 oktober 2013204. Het KB geeft een opsomming van de bedoelde apparaten en dragers. Uit de precieze aard van de opsomming en de bewoordingen van de tekst valt af te leiden dat het hier gaat om een limitatieve opsomming. Gezien 3D-printers of zelfs enige vergelijkbare apparaten ontbreken, zullen de fabrikanten etc. (ten minste voorlopig) niet gehouden zijn de vergoeding te betalen.

203 204

Cass. 26 januari 2006, Arr.Cass. 2006, 220; Cass. 18 februari 2000, RW 2000-01, 909. KB 18 oktober 2013, BS 24 oktober 2013, 75782.

III. 3D-printen De situatie van de eigenlijke 3D-prints zal over het algemeen gelijk lopen met die van het 3D-model waarvan men vertrekt om hen te creëren. Daarom zal hier enkel ingegaan worden op de punten waar de specificiteit van het fysiek creëren van een werk (t.o.v. het enkel virtueel bestaan) relevant kan zijn.

‘Reproductie’ wanneer op basis van een bestaand fysiek of virtueel object een 3D-print gemaakt wordt (art. 1, §1, eerste lid Auteurswet)? Bij het maken van een kopie van een object zal er minder verschil zijn tussen de drager van het gereproduceerd werk en deze van de reproductie dan bij de overzetting van een object naar een CADbestand205. Gezien daar al werd geconcludeerd dat er sprake zal zijn van een reproductie zoals bedoeld in art. 1, §1, eerste lid A.W., zal hier a fortiori kunnen besloten worden dat de kopie naar alle waarschijnlijkheid een reproductie zal uitmaken. Ook wat het printen van 3D-versies van een 2D-werk betreft (bijvoorbeeld ‘action figures’ creëren op basis van tekenfilmpersonages) zal er waarschijnlijk sprake zijn van een reproductie. In een ouder arrest heeft het Hof van Cassatie aangegeven dat het overzetten van een driedimensionaal werk naar een tweedimensionaal werk een reproductie kan uitmaken206. Naar analogie mag aangenomen worden dat de omzetting van een tweedimensionaal werk naar een driedimensionaal werk een reproductie uitmaakt.

ii. ‘Adaptatie’ wanneer op basis van een bestaand fysiek of virtueel object een 3D-print gemaakt wordt (art. 1, §1, tweede lid Auteurswet)? Adaptaties aan het originele werk gebeuren in de context van 3D-printing in het CAD-bestand. Voor deze vraag kan dus verwezen worden naar hetgeen over adaptaties gezegd werd in hoofdstuk E.5.II.ii.

iii. Auteursrechtelijke bescherming 3D-prints zelf? Om auteursrechtelijke bescherming te bekomen zal de 3D-print moeten getuigen van de nodige originaliteit. Er zal dus sprake moeten zijn van een eigen intellectuele schepping van de auteur, die ook een concrete vormgeving moet bezitten207. Voor de concrete vormgeving volstaat zintuiglijke waarneembaarheid208. Een 3D-print zal hier als fysiek object uiteraard aan voldoen. Het werk moet de uitdrukking vormen van de auteur zijn persoonlijkheid. Bij het maken van zijn werk moet de auteur 205

Toch zal de kopie meestal niet als ‘identiek’kunnen bestempeld worden. 3D-printers voor thuisgebruik hebben (voorlopig) slechts een beperkt aantal grondstoffen waarmee geprint kan worden. Deze hebben een structuur, kleur, gewicht,… die vaak zullen verschillen van deze van het gereproduceerde werk. 206 Cass. 14 april 1955, Arr. Cass. 1955, 679. 207 Cass. 19 maart 1998, Arr. Cass. 1998, 345. 208 H. VANHEES, Auteursrecht in een notendop, Leuven, Garant, 1998, 15-16.

zijn creatieve bekwaamheden (vaardigheden/geest) tot uiting kunnen brengen hebben op een oorspronkelijke manier door het maken van vrije en creatieve keuzes. Volgens het Hof van Cassatie omvat de vereiste van originaliteit twee componenten. Ten eerste moet aan de basis van het werk een aanwijsbare activiteit van de menselijke geest liggen209. Ten tweede moet de concrete vorm die dit werk gekregen heeft het stempel van de persoonlijkheid van zijn maker dragen. De vorm van het werk moet zodanig door de persoon van de maker beïnvloed zijn dat het een eigen persoonlijk karakter vertoont.

Bij de beoordeling van de mogelijke auteursrechtelijke bescherming van 3D-modellen zal opnieuw een onderscheid gemaakt moeten worden:

a. De 3D-print is niet gebaseerd op een bestaand werk Maakt iemand een 3D-print zonder daarvoor een bestaand object als voorbeeld te gebruiken, dan zal deze print een eigen intellectuele schepping van de ontwerper uitmaken. Een 3D-print zal wat deze vereiste en die van de originaliteit betreft niet significant verschillen van enig ander werk. De door het Hof van Cassatie vereiste aanwijsbare activiteit van de menselijke geest en stempel van de persoonlijkheid van de maker zullen niet wezenlijk beïnvloed worden door het medium (3D-printing). De 3D-print zal dus auteursrechtelijke bescherming genieten.

b. De 3D-print is gebaseerd op een bestaand werk Ook hier kan grotendeels verwezen worden naar wat gesteld werd met betrekking tot 3D-modellen. De mate van creativiteit die een kopieerder in een kopie van een bestaand object kan tonen, zal waarschijnlijk niet volstaan. Een mogelijk relevant onderscheid met 3D-modellen is dat de kopieerder bij het eigenlijke uitprinten nog keuzes zal moeten maken met betrekking tot het gebruikte materiaal. Vooral de keuze van grondstof vraagt van de gebruiker mogelijk enige vrijheid en creativiteit. Waar met betrekking tot 3D-modellen gezegd werd dat er slechts in bepaalde gevallen vrije en creatieve keuzes gemaakt worden, zal dit hier dus meer het geval zijn doch zeker niet altijd. Ook kan hier herhaald worden dat een 3D-print die zonder toestemming werd gemaakt maar wel aan de vereisten van originaliteit voldoet, nog steeds zelf auteursrechtelijk beschermd zal zijn.

209

Cass. 27 april 1989, Arr.Cass. 1989, 1006; Cass. 25 oktober 1989, Arr.Cass. 1989, 272; Cass. 2 maart 1993, Pas. 1993, 234; Cass. 10 december 1998, RW 1999-2000, 325; Cass. 11 maart 2005, AM 2005, afl. 5, 396, noot F. DE VISSCHER. In een bekritiseerd arrest van 2012 oordeelde het Hof van Cassatie plots dat een werk niet het stempel van de persoonlijkheid van de auteur moet dragen om auteursrechtelijk beschermbaar te zijn: Cass. 26 januari 2012, IRDI 2012, afl. 2, 199, noot F. GOTZEN, AM 2012, afl. 4, 336, noot F. BRISON, JLMB 2012, 977, noot A. JOACHIMOWICZ, RW 2012-2013, 578, noot H. VANHEES, TBH 2012, 610, noot B. MICHAUX. Dit is echter in strijd met de rechtspraak van het Hof van Justitie en mag dus terzijde gesteld worden.

iv. De uitzonderingen op de vermogensrechten Zoals hierboven gesteld, zullen 3D-prints van auteursrechtelijk beschermde werken naar alle waarschijnlijkheid reproducties in de zin van de Auteurswet uitmaken. Deze zullen dus niet zonder toestemming van de auteur kunnen gemaakt worden. Zullen de uitzonderingen van toepassing zijn?

a. Reproductie voor privé-gebruik (art. 22, §1, 4° Auteurswet)? Zoals eerder gezegd, staat art. 22, §1, 4° A.W. op het punt te wijzigen. Ook hier zullen dus zowel de actuele als de toekomstige regelgeving dienen besproken te worden.

Actueel art. 22, §1, 4° Auteurswet De actuele regeling legt enkel beperkingen op qua drager aan de invoerzijde (werken van grafische of beeldende kunst). Er kan dus verwezen worden naar hetgeen in hoofdstuk E.5.II.iv.a. gezegd werd met betrekking tot de reproductie in een CAD-bestand van auteursrechtelijk beschermde werken. Onder het actuele regime zal het maken van 3D-prints op basis van auteursrechtelijk beschermde werken voor privé-gebruik geen toestemming vereisen van de auteur.

Nieuw art. 22, §1, 4° Auteurswet Na de wijziging zal art. 22, §1, 4° A.W. zoals supra uitgelegd niet meer de aard van de drager waarop het gereproduceerde werk vastligt voorschrijven. In plaats daarvan zal gekeken moeten worden naar de drager aan de uitvoerzijde. Het zal moeten gaan om ‘papier of een soortgelijke drager’. Een fysiek object, vervaardigd uit de grondstoffen die beschikbaar zijn voor 3D-printing, is niet soortgelijk aan papier. De kopieerder zal art. 22, §1, ‘° A.W. dus niet meer kunnen inroepen om 3D-prints zonder toestemming te maken.

b. Thuiskopie (art. 22, §1, 5° Auteurswet)? Art. 22, §1, 5° A.W. staat toe zonder toestemming van de auteur: “de reproductie op eender welke drager andere dan papier of soortgelijke drager, van werken die in familiekring geschiedt en alleen daarvoor bestemd is”. Zoals supra gesteld, is een 3D-print geen papieren of soortgelijke drager. De enige andere voorwaarde voor de toepasbaarheid van art. 22, §1, 5° A.W. is dat de 3D-print alleen bestemd is voor de

familiekring. Voor de inhoud hiervan kan verwezen worden naar hoofdstuk E.5.II.iv.b. In familiekring zal dus een integrale reproductie zonder toestemming kunnen gemaakt worden. In een recent arrest oordeelde het Hof van Justitie dat de thuiskopie-uitzondering zich er tegen verzet dat deze bepaling in die zin wordt opgevat dat zij aan de houders van het auteursrecht de verplichting oplegt om de rechtsschendingen te gedogen waarmee de vervaardiging van privé-kopieën gepaard kan gaan210. Wie een kopie van een werk wil maken onder de thuiskopie-uitzondering, zal dit alleen legaal kunnen doen indien hij reproduceert uit een geoorloofde bron211. Toegepast op 3D-printing zal deze zienswijze inhouden dat een thuisprint op basis van een CAD-bestand dat niet zonder toestemming van de auteur kon gemaakt worden (de ontwerper van het bestand viel niet onder één van de uitzonderingen van art. 22 Auteurswet) en waar deze toestemming ontbrak, illegaal zal zijn!

v. Printservice als tussenpersoon Zal een printservice inbreuk maken op het auteursrecht door in opdracht van klanten auteursrechtelijk beschermde objecten te printen? De Auteurswet bevat geen enkele bepaling die het ter beschikking stellen beperkt of verbiedt van een middel dat de reproductie van auteursrechtelijk beschermde werken mogelijk maakt212. Uit de bepalingen van de Auteurswet valt ook niet rechtstreeks af te leiden wie als ‘kopieerder’ van een auteursrechtelijk beschermd werk moet worden beschouwd. VANOVERMEIRE onderscheidt 3 mogelijkheden213: -

De copiste matériel, de persoon die de kopie materieel verricht; De copiste commercial, de persoon die het materieel ter beschikking stelt, die er de bewaring in de zin van art. 1384, eerste lid BW over heeft en die er eventueel winst mee behaalt; De copiste intellectuel, de persoon die de opdracht geeft voor de kopie, er de inhoud en het doel van bepaalt.

Zij oordeelt dat noch uit de wetgeving, noch uit de parlementaire stukken, noch uit de rechtsleer, noch uit rechtsvergelijking een duidelijke keuze kan afgeleid worden. Het hof van beroep te Gent oordeelde in een arrest van 16 juni 2003214 in een zaak betreffende een copycenter dat een cd-brander ter beschikking van klanten stelde, dat degene die zelf de kopie maakt of deze door een aangestelde laat maken, degene is die de reproductie maakt. Het copycenter dat de cd-brander ter beschikking stelde, werd niet als kopieerder beschouwd. Het Hof van Cassatie bevestigde dit arrest215. De omstandigheden in deze casus verschilden echter van deze bij 3D-printservices. In het copycenter waren het de klanten die de reproductie van een auteursrechtelijk beschermd werk uitvoerden, op het materiaal dat het copycenter ter beschikking stelde. 3D-printservices krijgen via internet een opdracht om te printen van een consument maar voeren deze wel zelf uit. Het 3D-printen is echter een grotendeels geautomatiseerd proces. Als het ooit tot een juridisch geschil omtrent de hier gestelde vraag komt, zal de rechter moeten beoordelen in welke mate de printservice als copiste matériel kan 210

HvJ C-435/12, ACI Adam BV v. Stichting De Thuiskopie, 2014, http://curia.europa.eu. Ibid. 212 Gent 16 juni 2003, IRDI 2003, afl. 2, 116. 213 V. VANOVERMEIRE, “Wie is de kopieerder in de zin van de Auteurswet?” (noot onder Cass. 27 mei 2005), IRDI 2005, 277. 214 Gent 16 juni 2003, IRDI 2003, afl. 2, 116. 215 Cass. 27 mei 2005, Arr.Cass. 2005, 1140, IRDI 2005, 267, noot V. VANOVERMEIRE. 211

beschouwd worden wanneer bijvoorbeeld een bestand dat de klant via internet doorstuurt automatisch door de machines in het bedrijf wordt geproduceerd, zonder menselijke tussenkomst. Het is dus niet helemaal duidelijk of de printservice aansprakelijk zal kunnen gesteld worden voor de auteursrechtinbreuk. De rechtenhouder kan op grond van artikel 87, §1, tweede lid A.W. wel eisen dat tussenpersonen wier diensten door derden worden gebruikt om inbreuk op het auteursrecht of op een naburig recht te plegen, hun diensten staken. Hier is er dus geen noodzaak dat de inbreuk door de tussenpersoon zelf gepleegd wordt. Indien een auteursrechthouder in een procedure zou vorderen dat een inbreuk door een klant gebeurt (niet de tussenpersoon – printservice) en hij het bewijs levert dat de klant een auteursrechtelijke inbreuk pleegt, heeft een stakingsvordering ten aanzien van de tussenpersoon wellicht kans op slagen216. De mogelijkheid de printservice het printen te laten staken, staat echter los van enige aansprakelijkheid in hoofde van deze onderneming.

IV. Het (online) delen van 3D-modellen i.

‘Reproductie’ door het (online) delen van een CAD-bestand (art. 1, §1, eerste lid Auteurswet)? Art. 1 A.W. spreekt over het reproduceren “op welke wijze of in welke vorm ook, direct of indirect, tijdelijk of duurzaam, volledig of gedeeltelijk” van werken. Een kopie van een digitaal bestand maken zal onder deze ruime omschrijving vallen. Een CAD-bestand e-mailen of via een extern opslagmedium met iemand delen maar ook het uploaden van een werk naar een online medium maakt een reproductie uit in de zin van art. 1 A.W.217. In principe zal dus toestemming van de auteur vereist zijn om een CAD-bestand dat gebaseerd is op een auteursrechtelijk beschermd werk te delen.

ii. Reproductie voor privé-gebruik (art. 22, §1, 4° Auteurswet)? In hoofdstuk E.5.II.iv.a. werd gesteld dat onder het actuele art. 22, §1, 4° A.W. het maken van CADbestanden op basis van auteursrechtelijk beschermde werken voor privé-gebruik geen toestemming vereist van de auteur. Het delen van CAD-bestanden verschilt echter op een belangrijk punt van het enkele creëren van dergelijke bestand: De reproductie voor privé-gebruik mag geen afbreuk doen aan de normale exploitatie van het werk218. De toegestane reproductie mag niet uitmonden in een activiteit waarmee men in concurrentie treedt met de uitgever van het werk in verband waarmee de reproductiehandelingen worden gesteld, dan wel in een parasitaire concurrentie219. Rechters zouden het delen van CAD-bestanden gebaseerd op een beschermd werk via internet (dus met een groot publiek) als concurrentie voor de oorspronkelijke auteur kunnen beschouwen.

216

J. DEENE, “Kopieercentrum mag klanten CD-brander laten gebruiken”, Juristenkrant 2005, 1-16. A. FIERENS, “Elektronische handel en intellectuele eigendomsrechten” in P. VAN EECKE (ed.), Recht & Elektronische Handel, Gent, Groep De Boeck NV, 2011, 116. 218 H. VANHEES, “Art. 22 Auteurswet”, OHRA 2007, 54. 219 Ibid. 217

Wat het nieuwe art. 22, §1, 4° A.W. betreft, zal om dezelfde redenen als supra beschreven moeten geconcludeerd worden dat er geen sprake kan zijn van reproductie voor privé-gebruik bij het delen van CAD-bestanden.

iii. Thuiskopie (art. 22, §1, 5° Auteurswet)? Art. 22, §1, 5° A.W. staat toe zonder toestemming van de auteur: “de reproductie op eender welke drager andere dan papier of soortgelijke drager, van werken die in familiekring geschiedt en alleen daarvoor bestemd is”. Voor deze uitzondering op de vermogensrechten van de auteur geldt dus geen beperking al naar gelang van de aard van de drager waarvan gereproduceerd wordt (invoerzijde). Wat de uitvoerzijde betreft, geldt de enkele beperking dat het moet gaan om een drager andere dan papier of soortgelijke. Zoals eerder uitgelegd, is een CAD-bestand niet soortgelijk aan een papieren drager. De reproductie moet echter geschieden ‘in familiekring’. Volgens het Hof van Cassatie houdt het begrip familiekring in dat het moet gaan om personen tussen wie een intieme band van familiale of “sociale” aard bestaat die in feite gelijkgesteld kan worden met de familieband220. Tussen internetgebruikers die elkaar normaal gezien niet zullen kennen zal een dergelijke band niet bestaan. Het online delen en downloaden van CAD-bestanden zal dus niet van de uitzondering van de thuiskopie kunnen genieten.

iv. Distributierecht (Art. 1, §1, vijfde lid Auteurswet)? Art. 1, §1, vijfde lid A.W. bepaalt: “Alleen de auteur van een werk van letterkunde of kunst heeft het recht de distributie van het origineel van het werk of van kopieën ervan aan het publiek, door verkoop of anderszins, toe te staan”. Het distributierecht betreft echter enkel de verspreiding van materiële exemplaren van een werk. Immateriële verspreiding van (kopieën van) een werk (zoals het hosten van CAD-bestanden) valt niet onder het distributierecht van art. 1, §1, vijfde lid A.W.221.

v. Publiek mededelingsrecht (Art. 1, §1, vierde lid Auteurswet)? Art. 1, §1, vierde lid A.W. bepaalt: Alleen de auteur van een werk van letterkunde of kunst heeft het recht om het werk volgens ongeacht welk procédé, met inbegrip van de beschikbaarstelling voor het publiek op zodanige wijze dat deze voor leden van het publiek op een door hen individueel gekozen plaats en tijd toegankelijk zijn, aan het publiek mede te delen.

220

Cass. 26 januari 2006, Arr.Cass. 2006, 220; Cass. 18 februari 2000, RW 2000-01, 909. F. BRISON, “De Nieuwe Auteurswet 2005 What’s New?” in K. BYTTEBIER, R. FELTKAMP en E. JANSSENS (eds.), Capita Selecta Economisch Recht 12, Antwerpen, Maklu, 2007, 168. 221

In het wetsontwerp van de Auteurswet wordt beschreven dat onder mededelen in deze zin moet begrepen worden: “elke handeling die als doel heeft een werk in zijn immateriële vorm, met name als voorstelling, op- of uitvoering, tentoonstelling of nog via radiouitzending, kabeldistributie enz. aan het publiek aan te bieden”222. De traditionele rechtsleer is van oordeel dat het gaat om reproducties van een auteursrechtelijk beschermd werk in een niet-bestendig vermaterialiseerde, niet-tastbare, niet-duurzame maar efemere vorm223. In die zin zou het online delen van CAD-bestanden maar ook bijvoorbeeld mp3-bestanden geen publieke mededeling uitmaken, daar deze bestanden niet vermaterialiseerd, niet tastbaar zijn. Andere rechtsleer, alsook een vonnis van de rechtbank van eerste aanleg van Brussel, meent dat het bekend maken van werken via het internet (noodzakelijkerwijs niet tastbaar en niet vermaterialiseerd) de kwalificatie als publieke mededeling niet in de weg staat224. ANTHIERENS meent dat het online beschikbaar stellen van auteursrechtelijke werken toch als een vorm van publieke mededeling moet worden bestempeld. In de digitale praktijk zou het mededelingsrecht beter te bestempelen zijn als het verschaffen van een recht op toegang (het geïndividualiseerd publiek toegankelijk maken van beschermde werken)225. In het licht van een nieuwe lezing van de in het wetsontwerp vermelde definitie in een digitale context, kan deze redenering gevolgd worden. Het online delen van CADbestanden die een kopie van een auteursrechtelijk beschermd werk inhouden zal dan een publieke mededeling inhouden en aldus de toestemming van de oorspronkelijke auteur vereisen. Het simpele delen van een CAD-bestand met een andere persoon door het bijvoorbeeld te e-mailen of het via een usb-stick over te zetten naar zijn of haar computer, zal niet voldoen aan de vereiste van ‘publiek’ en zal dus uiteraard geen publieke mededeling uitmaken.

vi. Privémededeling in familiekring (art. 22, §1, 3° Auteurswet)? Het online delen van CAD-bestanden zal dus mogelijk een publieke mededeling kunnen uitmaken. Art. 22, §1, 3° Auteurswet bevat een uitzondering op dit mededelingrecht: Wanneer het werk op geoorloofde wijze openbaar is gemaakt, kan de auteur zich niet verzetten tegen de kosteloze privéuitvoering in familiekring of in het kader van schoolactiviteiten. Het Hof van Cassatie omschrijft de hier bedoelde privémededeling waartegen de auteur zich niet kan verzetten als zijnde de kosteloze mededeling die plaatsvindt in besloten kring ten overstaan van personen tussen wie een familiale band bestaat, daaronder begrepen een beperkte groep van personen tussen wie een dermate nauwe band bestaat dat hij kan worden gelijkgesteld met een familiale band. Het moet gaan om personen tussen wie een band van familiale of «sociale» aard bestaat die gelijkgesteld kan worden met de familieband226.

222

Wetsontwerp betreffende het auteursrecht, de naburige rechten en het kopiëren voor eigen gebruik van geluids- en audiovisuele werken, Parl.St. Kamer, 1991-92, nr. 473/33, 64. 223 H. VANHEES, Auteursrecht in een notendop, Leuven, Garant, 1998, 35; F. GOTZEN, “De algemene beginselen van de vermogensrechten en van de morele rechten van de auteur volgens de wet van 30 juni 1994” in F. GOTZEN (ed.), Belgisch auteursrecht van oud naar nieuw, Brussel, Bruylant, 1996, 78. 224 Rb. Brussel 16 oktober 1996, AM 1996, 426; D. VOORHOOF en K. VAN DER PERRE, Handboek Auteursrecht, Gent, Academia Press, 2011, 88. 225 J. ANTHIERENS, “mp3 en auteursrechten”, Jura Falc. 2001-02, 159. 226 Cass. 20 januari 2006, RW 2006-07, 512.

In de hier besproken context van 3D-printing zal het delen van CAD-bestanden vooral via het uploaden op internet gebeuren. In familiekring kan evengoed het ontwerp geprint worden en doorgegeven. Op internet kan een gemeenschap van doe-het-zelvers ontstaan maar deze zal niet de vereiste familiale of sociale band bezitten om onder de uitzondering van art. 22, §1, 3° A.W. te vallen227. Deze uitzondering is in deze context dus weinig relevant.

V. Het online hosten van 3D-modellen i.

Inbreuk op het reproductierecht door het online hosten van CAD-bestanden door ‘host’diensten (art. 1, §1, eerste lid Auteurswet)? Art. 1, §1, eerste lid A.W. verbiedt de reproductie zonder toestemming van auteursrechtelijk beschermde werken. Deze reproductie kan op welke wijze of in welke vorm ook, direct of indirect, tijdelijk of duurzaam en volledig of gedeeltelijk gebeuren. Ook een reproductie door het opslaan op een website zal hier onder vallen. Er wordt namelijk een kopie van het digitale bestand op de servers van de host gemaakt. Verschillende websites bieden aan bezoekers de mogelijkheid eigen 3D-bestanden te uploaden en 3Dbestanden van anderen te downloaden. Deze websites ‘hosten’ dus de content die hun gebruikers met de wereld willen delen. De mogelijke inbreuken door de ontwerpers zelf werden supra besproken, maar kan ook een ‘host’ zoals Thingiverse of CGTrade aansprakelijk gesteld worden indien de gehoste bestanden inbreuk maken op het reproductierecht van een auteur? Een reproductie maken zonder toestemming van de auteur zal op grond van art. 1, §1, eerste lid A.W. een inbreuk op het auteursrecht uitmaken. Gezien het online hosten van bestanden ook een reproductie uitmaakt zou op grond van deze bepaling een ‘host’-website dus aansprakelijk zijn voor inbreukmakende CAD-bestanden die erop te vinden zijn. De Europese wetgever en in navolging de Belgische wetgever hebben de aansprakelijkheid van ‘hosts’ echter willen beperken. Art. 20, §1 Wet 11 maart 2003 betreffende bepaalde juridische aspecten van de diensten van de informatiemaatschappij228 (omzetting van art. 14 Richtlijn inzake elektronische handel229) beschrijft de aansprakelijkheid van ‘host’-diensten: “Wanneer een dienst van de informatiemaatschappij bestaat in de opslag van de door een afnemer van de dienst verstrekte informatie, is de dienstverlener niet aansprakelijk voor de op verzoek van de afnemer van de dienst opgeslagen informatie, op voorwaarde dat: 227

Zie hierover: J. DEENE, “De odyssee van de privé-mededeling doorheen het auteursrecht” (noot onder Cass. 20 januari 2006), RW 2006-07, 512. 228 Wet 11 maart 2003 betreffende bepaalde juridische aspecten van de diensten van de informatiemaatschappij, BS 17 maart 2003, 12962. 229 Richtlijn Europees Parlement en Europese Raad nr. 2000/31/EG, 8 juni 2000 betreffende bepaalde juridische aspecten van de diensten van de informatiemaatschappij, met name de elektronische handel, in de interne markt, Pb.L. 17 juli 2000, afl. 178, 1.

1° de dienstverlener niet daadwerkelijk kennis heeft van de onwettige activiteit of informatie, of wat een schadevergoedingsvordering betreft, geen kennis heeft van feiten of omstandigheden waaruit het onwettelijke karakter van de activiteit of de informatie blijkt; of 2° de dienstverlener, zodra hij van het bovenbedoelde daadwerkelijk kennis heeft, prompt handelt om de informatie te verwijderen of de toegang ertoe onmogelijk te maken[…]” Onder ‘dienst van de informatiemaatschappij’ wordt verstaan (art. 2, 1° Wet 11 maart 2003): “elke dienst die gewoonlijk tegen vergoeding, langs elektronische weg op afstand en op individueel verzoek van een afnemer van de dienst verricht wordt”. Websites zoals Thingiverse of CGTrader laten hun gebruikers langs elektronische weg, op afstand en op individueel verzoek CAD-bestanden up- dan wel downloaden. Hier kan nog eens herhaald worden dat het criterium ‘gewoonlijk tegen vergoeding’ breder moet bekeken worden dan enkel geldelijke tegenprestaties, rechtstreeks betaald door de afnemer van de dienst. Ook bijvoorbeeld online diensten die gewoonlijk betaald worden door sponsoring of door middel van advertenties vallen onder het toepassingsgebied. Slechts diensten die volstrekt kosteloos en zonder enige vorm van tegenprestatie worden aangeboden, vallen buiten het toepassingsgebied230. Zoals eerder uitgelegd zullen de hier besproken host-diensten onder de categorie ‘diensten van de informatiemaatschappij’ vallen. In die hoedanigheid zullen ze genieten van de beschermingsregeling van art. 20 Wet 11 maart 2003. Ze zullen niet aansprakelijk zijn voor de op verzoek van de afnemer van de dienst opgeslagen informatie. Als conclusie kan dus gesteld worden dat ‘host’-diensten dankzij de bescherming van art. 20, §1 Wet 11 maart 2003 bespaard zullen blijven van aansprakelijkheid voor eventuele inbreuken op het reproductierecht door CAD-bestanden die door gebruikers op hun servers geplaatst worden.

ii. Inbreuk op het reproductierecht door het indexeren van CAD-bestanden door peer-to-peer websites (art. 1, §1, eerste lid Auteurswet)? Wanneer een dienst van de informatiemaatschappij bestaat in de opslag van de door een afnemer van de dienst verstrekte informatie, is de dienstverlener niet aansprakelijk voor de op verzoek van de afnemer van de dienst opgeslagen informatie (art. 20, §1 Wet 11 maart 2003). Zullen websites die geen bestanden hosten maar enkel een index bijhouden van bestanden die via peer-to-peer systemen (bijvoorbeeld bittorrent) kunnen gedownload worden (bijvoorbeeld The Pirate Bay) kunnen profiteren van deze bescherming? Zoals supra gesteld werd, is een dienst van de informatiemaatschappij elke dienst die gewoonlijk tegen vergoeding, langs elektronische weg op afstand en op individueel verzoek van een afnemer van de dienst verricht wordt. Eerder werd ook al uitgelegd dat ‘gewoonlijk tegen vergoeding’ ruim zal moeten geinterpreteerd worden. Websites zoals The Pirate Bay tonen op hun zoekpagina’s 230

P. VAN EECKE, “Elektronische handel, juridische stand van zaken” in P. VAN EECKE (ed.), Recht & Elektronische Handel, Gent, Groep De Boeck NV, 2011, 11.

reclameboodschappen, minstens om de kosten voor hun servers te dekken. Het criterium ‘gewoonlijk tegen vergoeding’ zal dus vervuld zijn. Ze opereren ook langs elektronische weg op afstand en op individueel verzoek van een afnemer van de dienst. Aldus zullen zij een dienst van de informatiemaatschappij in de zin van art. 2, 1° Wet 11 maart 2003 uitmaken. De dienst die zij aanbieden bestaat echter niet in de opslag van de door een afnemer van de dienst verstrekte informatie. Er wordt enkel een index van de op andere locaties opgeslagen informatie ter beschikking gesteld. Zelf slaan deze websites geen bestanden op. Ze zullen dus niet kunnen genieten van de bescherming tegen aansprakelijkheid voor informatie van art. 20, §1 Wet 11 maart 2003. Gezien ze zelf geen CAD-bestanden zullen opslaan, zal er op de website echter ook geen reproductie in de zin van art. 1, §1, eerste lid A.W. plaatsvinden.

iii. Inbreuk op het publiek mededelingsrecht door het online hosten van CAD-bestanden door ‘host’-diensten (art. 1, §1, vijfde lid Auteurswet)? Art. 8, 3. Infosoc-richtlijn breidt het verbod op publieke mededeling zonder toestemming van de auteur uit tot de tussenpersonen wier diensten worden gebruikt om inbreuk te maken op een auteursrecht of naburige rechten. Uit rechtspraak van het Hof van Justitie, die zelfs de internet access provider, die de gebruiker enkele internettoegang verschaft en geen andere diensten zoals e-mail, FTP of een filesharing-dienst aanbiedt, noch een juridisch of feitelijke toezicht uitoefent over de gebruikte dienst, als tussenpersoon in de zin van de Infosoc-richtlijn beschouwt231, kan afgeleid worden dat ‘tussenpersoon’ erg ruim bekeken moet worden. De bescherming voor host-diensten zal hier geen soelaas bieden voor de host. Art. 20 Wet 11 maart 2003 beschermt namelijk enkel tegen aansprakelijkheid voor de op verzoek opgeslagen informatie. Art. 8, 3. Infosoc-richtlijn bevat geen bepaling omtrent de aansprakelijkheid voor het opslaan, maar voor het helpen inbreuk maken als tussenpersoon. Zonder toestemming van de (oorspronkelijke) auteur van een werk zullen host-websites dus inbreuk maken op het verbod op publieke mededeling.

iv. Inbreuk op het publiek mededelingsrecht door het indexeren van CAD-bestanden door peerto-peer websites (art. 1, §1, vijfde lid Auteurswet)? Indexeringswebsites voor peer-to-peer systemen slaan de (auteursrechtelijk beschermde) bestanden niet op. Ze kunnen echter wel beschouwd worden als tussenpersonen wier diensten gebruikt worden om inbreuk te maken op een auteursrecht. Op grond van art. 8, 3. Infosoc-richtlijn zullen ook zij dus onder het verbod op publieke mededeling vallen.

231

HvJ C-557/07, LSG-Gesellschaft zur Wahrnehmung von Leistungsschutzrechten GmbH v. Tele2 Telecommunication GmbH, 2009, http://curia.europa.eu.

F. Nood aan nieuwe wetgeving? In het voorgaande hoofdstuk werd de heersende wetgeving getoetst aan de nieuwe realiteit van 3Dprinting. Hoewel in veel gevallen de bestaande regelgeving duidelijk wel of duidelijk niet van toepassing zal zijn, bestaat omtrent de toepasselijkheid van een groot aantal regels minder duidelijkheid. Ook zullen bepaalde wettelijke bepalingen die in de tot nu toe bestaande context voor een goed evenwicht zorgden tussen de rechten van de particulier en de rechten van de merkenhouders, zorgen voor onredelijke resultaten wanneer ze op 3D-printingtechnologie worden toegepast. Bij deze laatste opmerking moet vooral gedacht worden aan de uitzonderingen voor particulier gebruik, thuisgebruik, etc. Het beleid inzake intellectuele rechten gaat in essentie over het balanceren van de twee tegengestelde vereisten van toegang (voor het publiek) en toeëigening (door de uitvinder)232. De uitzonderingen met betrekking tot particulier gebruik, thuisgebruik, etc. die nu in de wetgeving omtrent de meeste intellectuele rechten te vinden is, gaan uit van relatief beperkte schade van dergelijk gebruik aan de inkomsten van de rechtenhouders. Als het productie- en distributieproces zich in de toekomst, zoals waarnemers voorspellen, in grote mate zal verplaatsen van fabrieken naar de huiskamer, zal dit echter veranderen. Het zou voor de producenten van producten die we allemaal dagelijks gebruiken (schoenen, brillen,…) rampzalig zijn mocht iedereen deze aan een fractie van de prijs in de woonkamer kunnen namaken zolang het maar voor eigen (of zelfs ‘familiaal’!) gebruik is. De huidige uitzonderingen laten dit echter zoals gezien vaak gewoon toe. Er zijn echter niet alleen voor rechtenhouders bedenkingen te maken bij de heersende wetgeving. Zo zal de onduidelijkheid omtrent de aansprakelijkheid van 3D-printservices voor door hen in opdracht geprinte objecten die inbreuk maken op iemands auteursrecht moeten uitgeklaard worden. Meer algemeen zullen de meeste thuisgebruikers en kleine ondernemingen net als de rechtenhouders graag een duidelijke juridische omkadering van hun activiteiten in 3D-printing zien233. Dit kan de innovatieve kracht van 3D-printing enkel ten goede komen. In de overwegingen bij de Richtlijn harmonisatie auteursrecht gaf de Europese wetgever zelf aan dat de intellectuele rechten “moeten worden aangepast en aangevuld om adequaat op economische gegevenheden zoals nieuwe exploitatievormen te kunnen reageren”234. In casu doelde men vooral op filesharing. Mogelijk zal hetzelfde dienen te gebeuren voor 3D-printing, ook in andere takken dan het auteursrecht. Zoals in hoofdstuk D.2. gezegd werd, zullen veel objecten die met 3D-software en 3D-printers gekopieerd kunnen worden door geen enkel intellectueel recht beschermd zijn. Tot nu toe was dit ook niet nodig gezien het kopiëren ervan te moeilijk of financieel niet interessant genoeg was. De nieuwe technologie maakt het kopiëren van fysieke objecten plots veel toegankelijker. Mogelijk is de productie- en distributie-industrie hier niet op voorbereid. De kans is dan ook groot dat vanuit deze hoek lobbywerk zal gebeuren om bijvoorbeeld 3D-printers te taxeren om/onder het mom van het vergoeden van rechthebbenden voor hun verliezen. 232

D. GUELLEC en B. VAN POTTELSBERGHE DE LA POTTERIE, The Economics of the European Patent System, New York, Oxford University Press, 2007, 2. 233 H. LIPSON en M. KURMAN, Fabricated – The New World of 3D Printing, Indianapolis, John Wiley & Sons Inc., 2013, 224. 234 Overweging (5) Richtlijn 2001/29/EG, 22 mei 2001 betreffende de Harmonisatie van Bepaalde Aspecten van het Auteursrecht en de Naburige Rechten in de Informatiemaatschappij, Pb.L. 22 juni 2001, afl. 167, 10.

Toch moet men weigerachtig staan tegenover enige restricties op de verkoop of het gebruik van 3Dprinters voortspruitend uit angst voor individuele inbreuken. Men moet zoals gezegd niet alleen de positie van rechtenhouders en ondernemingen beschermen, maar ook rekening houden met het algemeen belang. Op dit moment is de industrie nog jong. Nu ontworpen wetgeving zou waarschijnlijk slecht ontworpen zijn235. Men zou ook kunnen zeggen dat het huidige in omvang beperkte karakter van de 3D-printingindustrie een argument is tegen regulering. De toekomstige toepassingen van de technologie zijn nog moeilijk in te schatten en een ‘verkeerde stap’ zou innovatie kunnen tegenhouden236.

G. Hoe rechtenhouders zich kunnen beschermen Zoals in hoofdstuk E aangetoond werd, is de positie van de rechtenhouders in het 3D-printingverhaal niet altijd even gunstig. Zo zal een 3D-print in de particuliere sfeer en met een niet-commercieel doel nooit een door de octrooihouder te vervolgen octrooiinbreuk uitmaken. Hetzelfde geld met betrekking tot beschermde modellen. Ook een thuiskopie van een auteursrechtelijk beschermd object zal zonder toestemming mogelijk zijn. Daarnaast zal de mogelijkheid van verspreiding van CAD-bestanden via internet de opsporing van eventuele niet toegestane kopieën bemoeilijken. De verkoop van objecten is de bron van inkomsten van fabrikanten en distributeurs. Als zij echter geconfronteerd worden met massaal legaal namaken/kopiëren van hun uitvindingen/modellen/werken, zullen zij andere manieren dan de momenteel gebrekkige wettelijke bescherming willen zoeken om inkomsten te halen uit hun werk. In de rechtsleer werden al enkele ideeën geponeerd. Deze worden hier kort weergegeven: -

Rechthebbenden zouden een (grootschalige) juridische klopjacht kunnen opzetten tegen illegaal delen van CAD-bestanden. Dit lijkt echter in te gaan tegen het algemeen belang. De kans is immers groot dat particulieren dan niet-publieke websites gaan opzoeken om hun ontwerpen te delen en ophalen. Op deze manier wordt het niet alleen moeilijker voor rechtenhouders om inbreuken op te sporen, de voordelen die het grote publiek haalt uit de nieuwe technologie wordt er ook door teniet gedaan237. Uit de praktijk blijkt ook dat bij illegale downloadpraktijken de kost van het individueel vervolgen van elke inbreukmaker groter zal zijn dan de vergoeding die men eruit kan winnen238. Anderzijds kan massale procesvoering het publiek mogelijk de illegaliteit van bepaalde inbreuken bijbrengen239. Auteursrechthebbenden hebben er belang bij zelf snel op de markt te komen met eigen 3Dontwerpen. Zo kunnen ze vermijden dat er een gat in de markt ontstaat waar potentiele inbreukmakers opspringen240. Één van de grote problemen bij filesharing was dat mensen al

235

C. FINOCCHIARO, “Personal Factory or Catalyst for Piracy? The Hype, Hysteria, and Hard Realities of Consumer 3D-Printing”, Cardozo Arts & Entertainment 2012-13, afl. 31, 495. 236 C. FINOCCHIARO, “Personal Factory or Catalyst for Piracy? The Hype, Hysteria, and Hard Realities of Consumer 3D-Printing”, Cardozo Arts & Entertainment 2012-13, afl. 31, 490. 237 D. DOHERTY, “Downloading Infringement: Patent Law as a Roadblock to the 3D Printing Revolution”, HVJLT 2012, afl. 26, 364. 238 D. HARRIS BREAN, “Asserting Patents to Combat Infringement via 3D Printing: It’s no “Use””, Fordham Intellectual Property, Media and Entertainment Law Journal 2013, afl. 23, 786. 239 K.B. WILBANKS, “The Challenges of 3D Printing to the Repair-Reconstruction Doctrine in Patent Law”, GMLR 2013, afl. 20, 1168. 240 H. DASARI, “Assessing Copyright Protection and Infringement Issues Involved with 3D Printing and Scanning”, AIPLA Quarterly Journal 2013, 316.

gewoon waren aan ‘gratis’ op het moment dat rechtenhouders met hun betalende bestanden op de proppen kwamen. Auteursrechthebbenden zouden er ook wel bij kunnen varen snel(ler) licenties toe te staan. Op die manier winnen ze bij de creatie die ze anders zouden moeten bestrijden en staan ze tegelijkertijd toe dat gebruikers content creëren en zich aldus meer bij hun producten betrokken voelen. Hier dient wel de opmerking gemaakt te worden dat bedrijven grotere budgetten hebben om betere (meer gedetailleerde) ontwerpen te creëren dan amateurs. Ze zullen er dan ook weinig baat bij hebben roekeloos licenties te gaan geven aan ieder die zonder toestemming slechte kopieën maakt. Licenties zijn uiteraard ook enkel mogelijk als er een onderliggend (intellectuele eigendoms)recht bestaat241. Bedrijven die hun intellectuele eigendomsrechten bedreigt zien grijpen vaak naar Digital Rights Management (DRM), technologieën die trachten het gebruik van digitale bestanden na verkoop te controleren. Dit werd al geprobeerd voor muziek- en filmbestanden, maar ook bijvoorbeeld voor videogames. Ook wat 3D-printing betreft zijn reeds enkele dergelijke systemen in ontwikkeling. Een 3D-printer zou dankzij deze technologie weigeren te werken indien een ontwerp al eerder werd afgedrukt of de vereiste toestemmingen niet kan vinden in het CAD-bestand. Probleem is dat DRM bijna onmogelijk zal zijn bij het zelf scannen of tekenen van objecten242. Het zal enkel beschermen bij het kopiëren van CAD-bestanden. Sommigen stellen voor dat ondernemingen die objecten produceren een ‘iTunes voor objecten’ creëren. Het is moeilijk op te boksen tegen ‘gratis’. Het iTunes model geeft de consument het voordeel van structuur in het aanbod en zekerheid van kwaliteit. Het nadeel van dit model is de hoge kans dat een monopolie ontstaat. Met het oog op een voor hen gunstige prijszetting zullen producenten dit uiteraard willen vermijden243. De productiemarkt opereert ook op een nog veel grotere schaal dan de entertainmentindustrie. Alle producenten verenigen zal moeilijk zijn.

H. Besluit De impact van 3D-printing zal verschillen naargelang het onderdeel van het intellectueel eigendomsrecht waarin men zich bevindt. De belangrijkste conclusies die uit het onderzoek naar voor kwamen, zijn de volgende: Wat het octrooirecht betreft, zullen de belangrijkste implicaties liggen in het toepassen van octrooien op thuisgeprinte objecten. In de particuliere sfeer en voor niet-commerciële doeleinden zal dit door de octrooihouder niet verboden kunnen worden. Het delen van CAD-bestanden (bijvoorbeeld online) kan echter een indirecte octrooiinbreuk uitmaken zelfs al bevindt de ontvanger ervan zich in de particuliere sfeer.

241

M. WEINBERG, “What’s the Deal with Copyright and 3D Printing?”, Public Knowledge 2013, www.publicknowledge.org/files/What's%20the%20Deal%20with%20Copyright_%20Final%20version2.pdf, 20. 242 H. LIPSON en M. KURMAN, Fabricated – The New World of 3D Printing, Indianapolis, John Wiley & Sons Inc., 2013, 229. 243 D. MENDIS, “The Clone Wars: Episode 1 – The Rise of 3D Printing and its Implications for Intellectual Property Law – Learning Lessons from the Past?”, E.I.P.R. 2013, 168-169; . L. MEARIAN, “Vernietigt 3D-printen het Concept rond Intellectueel Eigendom?”, Computerworld 2013, http://computerworld.nl/development/79357-vernietigt3d-printen-het-concept-rond-intellectueel-eigendom.

Daarnaast kan wat het merkenrecht betreft, besloten worden dat het voor de merkhouder moeilijk zal zijn het creëren, delen en hosten van CAD-bestanden tegen te houden. De meeste kans zal hij hebben door de toepassing van art. 2.20, 1, d. BVIE. Dit laatste artikel zal de merkhouder met betrekking tot het eigenlijke printen zeker van pas komen. De vereiste van gebruik in het economisch verkeer zal de toepassing van de andere onderdelen van art. 2.20, 1 BVIE bemoeilijken. Ook met betrekking tot het tekeningen- en modellenrecht zal de merkhouder een zwakke positie bekleden. Er werd besloten dat noch het creëren van 3D-modellen, noch het delen of online hosten ervan, noch het printen voor particulier gebruik een inbreuk zal uitmaken op de rechten van de modelhouder. Het auteursrecht tenslotte zal zijn status als ‘valnet’ ook in de context van 3D-printing enigzins bevestigd zien. Zowel het creëren van 3D-modellen als het delen, online hosten en 3D-printen ervan zal een reproductie uitmaken en dus toestemming van de oorspronkelijke auteur vereisen. De nieuwe (nog niet in werking getreden) regeling met betrekking tot de reproductie voor privé-gebruik zal de privé-gebruiker niet beschermen, gezien aan de uitvoerzijde een papieren of soortgelijke drager vereist wordt. Wat het creëren van 3D-modellen en het eigenlijke 3D-printen van objecten op basis van auteursrechtelijk beschermde werken betreft, zal de thuiskopie wel nog een belangrijke uitzondering vormen. De wet van 11 maart 2003 biedt voor hostingsites zoals Thingiverse in veel gevallen bescherming tegen aansprakelijkheid voor eventuele inbreukmakende bestanden die door gebruikers op hun website worden geplaatst. De situatie van indexeringswebsites voor peer-to-peersystemen zal iets gecompliceerder zijn. Ook printservices die in opdracht van klanten prints maken zullen hun rechtspositie als tussenpersoon graag uitgeklaard zien. De huidige wetgeving omtrent de intellectuele rechten werd niet gemaakt met de 3D-printingscontext in het achterhoofd. Het is dan ook vaak moeilijk om met zekerheid te zeggen of de nieuwe technologie binnen het toepassingsgebied van de bestaande regels valt. Er werd ook besloten dat het evenwicht tussen de belangen van rechtenhouders en het algemeen belang, dat de intellectuele rechten steeds voor ogen houden, in veel gevallen iet of wat verloren lijkt te gaan. De core business van veel fabrikanten zal in de context van 3D-printing sterk lijden onder de toepassing van de uitzonderingen voor particulier gebruik die momenteel in de hier besproken regelgevingen te vinden zijn. Een aanpassing van de wetgeving lijkt opportuun. Toch moet men opletten dat het algemeen belang niet verliest bij te strenge regulering, zeker omdat voor rechtenhouders ook andere manieren bestaan om zich te beschermen.

I. Bibliografie 1. Wetgeving I. Internationale wetgeving Conventie van Bern voor de Bescherming van Literaire en Artistieke Werken van 9 september 1886, United Nations Treaty Series, vol. 828, 221. Overeenkomst inzake de handelsaspecten van de Intellectuele Eigendom van 15 april 1994 (Bijlage 1C bij de Overeenkomst tot Oprichting van de Wereldhandelsorganisatie), www.wto.org/english/tratop_e/trips_e/t_agm0_e.htm. Verdrag betreffende het Europees octrooi voor de gemeenschappelijke markt (Gemeenschapsoctrooiverdrag) van 15 december 1975, https://zoek.officielebekendmakingen.nl/trb1976-103.html.

II. Europese wetgeving Richtlijn Europees Parlement en Europese Raad nr. 98/71/EG, 13 oktober 1998 inzake de rechtsbescherming van modellen, Pb.L. 28 oktober 1998, afl. 289, 28. Richtlijn Europees Parlement en Europese Raad nr. 2000/31/EG, 8 juni 2000 betreffende bepaalde juridische aspecten van de diensten van de informatiemaatschappij, met name de elektronische handel, in de interne markt, Pb.L. 17 juli 2000, afl. 178, 1. Richtlijn Europees Parlement en Europese Raad nr. 2001/29/EG, 22 mei 2001 betreffende de harmonisatie van bepaalde aspecten van het auteursrecht en de naburige rechten in de informatiemaatschappij, Pb.L. 22 juni 2001, afl. 167, 10. Richtlijn Europees Parlement en Europese Raad nr. 2004/48/EG, 29 april 2004 betreffende de handhaving van intellectuele-eigendomsrechten, Pb.L. 2 juni 2004, afl. 195, 16. Richtlijn Europees Parlement en Europese Raad nr. 2008/95/EG, 22 oktober 2008 betreffende de aanpassing van het merkenrecht der lidstaten, Pb.L. 8 november 2008, afl. 299, 25.

III. Benelux wetgeving Benelux-Verdrag van 25 februari 2005 inzake de Intellectuele Eigendom (Merken en Tekeningen of Modellen), BS 26 april 2006, 21866.

IV. Belgische wetgeving Wet 8 juli 1977 houdende goedkeuring van volgende internationale akten : 1. Verdrag betreffende de eenmaking van enige beginselen van het octrooirecht , opgemaakt te Straatburg op 27 november 1963; 2. Verdrag tot samenwerking inzake octrooien, en Uitvoeringsreglement, opgemaakt te Washington op 19 juni 1970; 3.Verdrag betreffende de verlening van Europese octrooien (Europees Octrooiverdrag), Uitvoeringsreglement en vier Protocollen, opgemaakt te Munchen op 5 oktober 1973; 4.Verdrag betrffende het Europees octrooi voor de Gemeenschappelijke Markt (Gemeenschapsoctrooiverdrag), en Uitvoeringsreglement, opgemaakt te Luxemburg op 15 december 1975, BS 30 september 1977, 11971. Wet 28 maart 1984 op de uitvindingsoctrooien, BS 9 maart 1985, 2774. Wet 30 juni 1994 houdende omzetting in Belgisch recht van de Europese richtlijn van 14 mei 1991 betreffende de rechtsbescherming van computerprogramma’s, BS 27 juli 1994, 19315. Wet 31 augustus 1998 houdende omzetting in Belgisch recht van de Europese Richtlijn van 11 maart 1996 betreffende de rechtsbescherming van databanken, BS 14 november 1998, 36914. Wet 30 juni 1994 betreffende het Auteursrecht en de Naburige Rechten, BS 27 juli 1994, 19297. Wet 11 maart 2003 betreffende bepaalde juridische aspecten van de diensten van de informatiemaatschappij, BS 17 maart 2003, 12962. Wet 4 december 2006 houdende de omzetting in Belgisch recht van de richtlijn 2001/84/EG van het Europees Parlement en de Raad van 27 september 2001 betreffende het volgrecht ten behoeve van de auteur van een oorspronkelijk kunstwerk, BS 23 januari 2007, 2962. Wet 21 april 2007 houdende instemming met de Akte van herziening van het Verdrag inzake de verlening van Europese octrooien (Verdrag inzake het Europees octrooi) van 5 oktober 1973, laatst gewijzigd op 17 december 1991, gedaan te München op 29 november 2000, BS 4 september 2007, 45906. Wet 6 mei 2009 houdende diverse bepalingen, BS 19 mei 2009, 37860. Wet 10 januari 2011 ter uitvoering van het Verdrag inzake octrooirecht en de Akte tot herziening van het Verdrag inzake de verlening van Europese octrooien, alsook tot wijziging van diverse bepalingen inzake uitvindingsoctrooien, BS 16 februari 2011, 11481. Wet 31 december 2012 houdende diverse bepalingen, inzonderheid betreffende justitie, BS 31 december 2012, 88936.

KB 30 oktober 1997, BS 7 november 1997, 29874. KB 18 oktober 2013, BS 24 oktober 2013, 75782.

Wetsontwerp betreffende het auteursrecht, de naburige rechten en het kopiëren voor eigen gebruik van geluids- en audiovisuele werken – Verslag namens de Commissie voor de Justitie, Parl.St. Kamer 1991-92, nr. 473/33. Wetsontwerp betreffende het auteursrecht, de naburige rechten en het kopiëren voor eigen gebruik van geluids- en audiovisuele werken, Parl.St. Kamer, 1991-92, nr. 473/33.

2. Rechtspraak I. Europese rechtspraak HvJ C-106/89, Marleasing http://curia.europa.eu.

Comercial

Internacional

Alimentacion,

1990,

HvJ C-251/95, Sabel BV v. Puma AG, 1997, http://curia.europa.eu. HvJ C-39/97, Canon Kabushiki Kaisha v. Metro-Goldwyn-Mayer Inc., 1998, http://curia.europa.eu. HvJ C-342/97, Lloyd Schuhfabrik Meyer & Co. GmbH v. Klijsen Handel BV, 1999, http://curia.europa.eu. HvJ C-425/98, Marca Mode v. Adidas, 2000, http://curia.europa.eu. HvJ C-299/99, Koninklijke Philips Electronics NV v. Remington Consumer Products Ltd, 2002, http://curia.europa.eu. HvJ C-2/00, Michael Hölterhoff v. Ulrich Freiesleben, 2002, http://curia.europa.eu. HvJ C-206/01, Arsenal Football Club v. Matthew Reed, 2002, http://curia.europa.eu. HvJ C-291/00, LTJ Diffusion SA v. Sadas Vertbaudet SA, 2003, http://curia.europa.eu. HvJ C-104/01, Libertel v. BMB, 2003, http://curia.europa.eu. HvJ C-136/02 P, Mag Instrument Inc. v. Bureau voor harmonisatie binnen de interne markt, 2004, http://curia.europa.eu. HvJ C-245/02, Anheuser Busch Inc. v. Budějovický Budvar, 2004, http://curia.europa.eu. HvJ C-3/03 P, Matratzen Concord GmbH, 2004, http://curia.europa.eu. HvJ C-228/03, The Gillette Company v. LA-Laboratories Ltd Oy, 2005, http://curia.europa.eu. HvJ C-136/02 P, Mag Instrument Inc. v. Bureau voor harmonisatie binnen de interne markt, 2004, http://curia.europa.eu. HvJ C-144/06 P, Henkel KGaA v. Bureau voor harmonisatie binnen de interne markt, 2007, http://curia.europa.eu HvJ C-456/06, Peek&Cloppenburg KG v. Cassina SpA, 2008, http://curia.europa.eu. 76

HvJ C-487/07, L’oréal SA v. Bellure NV, 2009, http://curia.europa.eu. HvJ C-557/07, LSG-Gesellschaft zur Wahrnehmung von Leistungsschutzrechten GmbH v. Tele2 Telecommunication GmbH, 2009, http://curia.europa.eu. HvJ C-5/08, Infopaq International v. Danske Dagblades Fornening, 2009, http://curia.europa.eu. HvJ C-393/09, Bezpecnostni http://curia.europa.eu.

Softwarova

Asociace

Ministerstvo

Kultury,

2010,

HvC C-323/09, Interflora Inc. v. Marks & Spencer plc, 2011, http://curia.europa.eu. HvJ C-324/09, L’Oréal SA v. eBay International AG, 2011, http://curia.europa.eu. HvJ C-119/10, Frisdranken Industrie Winters BV v. Red Bull GmbH, 2011, http://curia.europa.eu. HvJ C-145/10, Eva-Maria Painer v. Standard VerlagsGmbH, 2011, http://curia.europa.eu. HvJ C-281/10 P, PepsiCo v. Grupo Promer Mon Graphic SA, 2011, http://curia.europa.eu. HvJ C-457-11, Verwertungsgesellschaft Wort v. Kyocera, 2013, http://curia.europa.eu. HvC C-65/12, Leidseplein Beheer BV v. Red Bull GmbH, 2014, http://curia.europa.eu. HvJ C-435/12, ACI Adam BV v. Stichting De Thuiskopie, 2014, http://curia.europa.eu.

II. Benelux rechtspraak Beneluxhof 1 maart 1975, nr. A74/1, www.courbeneluxhof.be, 14. Beneluxhof 29 juni 1982, nr. A81/5, www.courbeneluxhof.be, 8. Beneluxhof 9 juli 1984, nr. A82/2, www.courbeneluxhof.be, 7. Beneluxhof 14 april 1989, nr. A87/8, Benelux Jur. 1989, 19.

III. Belgische rechtspraak GwH 18 april 2007, nr. 59/2007, www.grondwettelijkhof.be.

Cass. 14 april 1955, Arr. Cass. 1955, 679. Cass. 27 april 1989, Arr.Cass. 1989, 1006. Cass. 25 oktober 1989, Arr.Cass. 1989, 272. Cass. 2 maart 1993, Pas. 1993, 234. 77

Cass. 19 maart 1998, Arr. Cass. 1998, 345. Cass. 10 december 1998, AM 1999, 355, noot A. STROWEL en N. IDE. Cass. 18 februari 2000, RW 2000-01, 909. Cass. 11 maart 2005, AM 2005, afl. 5, 396, noot F. DE VISSCHER. Cass. 27 mei 2005, Arr.Cass. 2005, 1140, IRDI 2005, 267, noot V. VANOVERMEIRE. Cass. 20 januari 2006, RW 2006-07, 511. Cass. 26 januari 2012, IRDI 2012, noot F. GOTZEN, AM 2012, afl. 4, 336, noot F. BRISON, JLMB 2012, 977, noot A. JOACHIMOWICZ, RW 2012-2013, 578, noot H. VANHEES, TBH 2012, 610, noot B. MICHAUX. Cass. 3 februari 2012, ICIP-Ing.Cons. 2012, 214.

Gent 16 juni 2003, IRDI 2003, 116. Brussel 17 september 2004, ICIP-Ing.Cons 2004, 67. Gent 14 februari 2005, IRDI 2005, 297. Antwerpen 8 november 2005, ICIP-Ing.Cons. 2005, 502, noot E. DE GRYSE. Kh. Brussel 14 oktober 2008, IRDI 2009, 65. Brussel 23 juni 2009, AM 2010, 253. Brussel 6 december 2011, Jb. Markt. 2011, 758. Luik 19 april 2012, ICIP-Ing.Cons. 2012, 415. Brussel 17 september 2012, IRDI 2013, 40. Gent 20 november 2013, www.ie-forum.be/pdf.php?id=35825&type=article.

Kh. Gent 24 juni 2010, ICIP-Ing.Cons. 2010, 579. Kh. Gent 20 januari 2011, IRDI 2011, 61.

Rb. Brussel 8 januari 1973, ICIP-Ing.Cons. 1977, 418. Rb. Brussel 16 oktober 1996, AM 1996, 426. Rb. Brussel 28 november 2008, IRDI 2009, 147.

IV. Overige Europees Octrooibureau 10 november 1988, nr. 0381/87, www.epo.org/law-practice. Europees Octrooibureau 12 mei 1992, nr. 0953/90, www.epo.org/law-practice. Europees Octrooibureau 21 april 2004, nr. 0258/03, www.epo.org/law-practice.

Rb. ’s-Gravenhage 31 juli 2008, IE forum.nl/index.php?//Eerst+even+voor+jezelf+lezen////20519.

Forum

2008,

www.ie-

3. Rechtsleer I. Boeken BALLON, G.L., GEENS, K., STUYCK, J. en TERRYN, E., Inleiding tot het economisch recht – editie 2009, Mechelen, Kluwer, 2009, 600 p. BERENBOOM, A., Le nouveau droit d’auteur et les droits voisins, Brussel, Groupe De Bouck, 2008, 536 p. BRAUN, A. en CORNU, E., Précis des Marques, Brussel, Larcier, 2009, 1070 p. BRISON, F., “De Nieuwe Auteurswet 2005 What’s New?” in BYTTEBIER, K., FELTKAMP, R. en JANSSENS, E. (eds.), Capita Selecta Economisch Recht 12, Antwerpen, Maklu, 2007, 465 p. BRISON, F. en VANHEES, H. (eds.), Huldeboek Jan Corbet: De Belgische Auteurswet. Artikelsgewijze Commentaar, Gent, Larcier, 2008, 676 p. BROECKX, K., CLAESSENS, B. en COUNYE, D., Privaatrecht in de reële en virtuele wereld, Antwerpen, Kluwer, 2002, 840 p. COHEN JEHORAM, T., HUYDECOPER, J.L.R.A. en VAN NISPEN, C.J.J.C., Industriële eigenom – Deel 2 Merkenrecht- Aangepaste Studenteneditie, Deventer, Kluwer, 2009, 616 p. COHEN JEHORAM, T., HUYDECOPER, J.L.R.A. en VAN NISPEN, C.J.J.C., Industriële eigenom – Deel 3 Vormen, namen en reclame, Deventer, Kluwer, 2012, 461 p. DE VUYST, B., Handboek Octrooien, Brugge, die Keure, 2006, 266 p. DIRIX, E., STEENNOT, R. en VANHEES, H., Handels- en Economisch Recht in Hoofdlijnen, Antwerpen, Intersentia, 2011, 520 p. FIERENS, A., “Elektronische handel en intellectuele eigendomsrechten” in VAN EECKE, P. (ed.), Recht & Elektronische Handel, Gent, Groep De Boeck NV, 2011, 429 p. GIELEN, C., Kort Begrip van het Benelux Merkenrecht, Deventer, Kluwer, 2006, 204 p. 79

GIELEN, C. en VERKADE, D.W.F. (eds.), Intellectuele eigendom: tekst en commentaar, Deventer, Kluwer, 2009, 763 p. GIELEN, C. (ed.), Kort Begrip van het Intellectuele eigendomsrecht, Deventer, Kluwer, 2007, 655 p. GIELEN, C. (ed.), Kort begrip van het intellectuële eigendomsrecht, Deventer, Kluwer, 2011, 712 p. GOTZEN, F. (ed.), Belgisch auteursrecht van oud naar nieuw, Brussel, Bruylant, 1996, 548 p. GOTZEN, F. en JANSSENS, M.-C., Wegwijs in het intellectueel eigendomsrecht, Brugge, Uitgeverij Vanden Broele, 2007, 292 p. GOTZEN, F. en JANSSENS, M.-C., Wegwijs in het intellectueel eigendomsrecht, Brugge, Vanden Broele, 2012, 357 p. JANSSENS, M.-C., “Handhaving van het Auteursrecht op het Internet”, in D’HOINE, P. en PATTYN, B. (eds.), Tijd, evolutie en duurzaamheid, Leuven, Universitaire Pers Leuven, 2013, 250 p. MEYAERT, P., De bescherming van de handelsnaam en de vennootschapsnaam in België, Gent, Larcier, 2006, 137 p. MICHAUX, B. en CASSIERS, V., Le droit des brevets d’invention et du savoir-faire, Brussel, Larcier, 2010, 744 p. MICHAUX, B., “Les nouvelles dispositions procédurales relatives aux injonctions à l’encontre des intermédiaires (articles 8, 9 et 11 de la directive 2004/48)” in BRISON, F. (ed.), Sanctions et procédures en droits intellectuels – Sancties en procedures in intellectuele rechten, Brussel, Groep De Boeck NV, 2008, 283 p. STROWEL, A., Droit d’Auteur et Copyright. Divergences et Convergences. Etude de Droit Comparé, Brussel, Bruylant, 1993, 722 p. VAN EECKE, P., “Elektronische handel, juridische stand van zaken” in VAN EECKE, P. (ed.), Recht & Elektronische Handel, Gent, Groep De Boeck NV, 2011, 429 p. VANHEES, H., “Art. 2 Wet Bescherming Computerprogramma’s” in SWENNEN, H., Handels- en economisch recht: commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, IX Intellectuele rechten, A. Auteursrecht, Mechelen, Kluwer, 2013, losbl. VANHEES, H., Auteursrecht in een notendop, Leuven, Garant, 1998, 137 p. VANHEES, H., “Het auteursrecht: recente ontwikkelingen en toepassingen in een digitale wereld” in BROECKX, K., CLAESSENS, B., COUNYE,D., DE CORTE, R., DE MEULEMEESTER, D., DEMUYNCK, I., ERAUW, J., HUMBLET, P., MAEYAERT, P., ROOX, K., STEENNOT, R., TISON, M., VAN ACKER, C., VANHEES, H., VERBIST, H., WYLLEMAN, A. en WYMEERSCH, E., Privaarecht in de reële en virtuele wereld (Postuniversitaire Cyclus Willy Delva), Antwerpen, Kluwer, 2002, 862 p. VANHEES, H., Het Beneluxmodel, Gent, Larcier Gent, 2006, 228 p. VANHEES, H., “Recente ontwikkelingen binnen het recht van de intellectuele eigendom” in CBR, CBR Jaarboek 2004-2005, Antwerpen, Maklu, 2005, 577 p. VANHEES, H., Recht van de Intellectuele Eigendom, onuitg. Cursus Rechten Ugent, 2014. 80

VOORHOOF, D. en VAN DER PERRE, K., Handboek Auteursrecht, Gent, Academia Press, 2011, 177 p. WERKERS, E., KERREMANS, R., ROBRECHTS, T. en DUMORTIER, J., Auteursrecht in de digitale samenleving, Leuven, ICRI, 2009, 200 p.

II. Tijdschriften ANTHIERENS, J., “mp3 en auteursrechten”, Jura Falc. 2001-02, 145-179. BAERVOETS, D., “Kopiëren voor eigen gebruik en reprografie na de wet van 22 mei 2005 houdende de omzetting in Belgisch recht van richtlijn 2001/29/EG betreffende de harmonisering van bepaalde aspecten van het auteursrecht en de naburige rechten in de informatiemaatschappij”, IRDI 2006, 7-24. BARRACLOUGH, E., “A five-step Strategy for the 3D Revolution”, Managing IP 2001, November, 2427. BRADSHAW, S., BOWYER, A. en HAUFE, P., “The Intellectual Property Implications of Low-cost 3D Printing”, ScriptEd 2010, vol. 7, afl. 1, 5-31. DASARI, H., “Assessing Copyright Protection and Infringement Issues Involved with 3D Printing and Scanning”, AIPLA Quarterly Journal 2013, 279-318. COCK BUNING, M. en KULK, S., “3D printen: Attack of the Clones of A New Hope?”, IER 2013, afl. 36, 309-311.

DEENE, J., “De odyssee van de privé-mededeling doorheen het auteursrecht” (noot onder Cass. 20 januari 2006), RW 2006-07, 511-518. DEENE, J., “Kopieercentrum mag klanten CD-brander laten gebruiken”, Juristenkrant 2005, 1-16. DE GRYSE, E., “Straffe koffie (met een laagje schuim)! Het Senseo-arrest van het hof van beroep te Antwerpen (8 november 2005)”, ICIP-Ing.Cons. 2005, afl. 5, 532-545. DE KEERSMAEKER, C., “Het Amerikaanse Hooggerechthof brengt p2p-makers gevoelige slag toe”, IRDI 2006, 84-92. DEKONINCK, C., “Over cijfers en letterlijke inbreuken” (noot onder Cass. 3 februari 2012), TBH 2013, 278-286. DOHERTY, D., “Downloading Infringement: Patent Law as a Roadblock to the 3D Printing Revolution”, HVJLT 2012, afl. 26, 353-373. DUBUISSON, F., “L’exception de reproduction d’oeuvres fixées sur un support graphique ou analogue dans un but privé ou didactique”, JT 1997, 652-659. ENGELFRIET, A.P., “3D printen: revolutie of de nieuwe Napster?”, Tijdschrift voor Internetrecht 2011, 141-144. FINOCCHIARO, C., “Personal Factory or Catalyst for Piracy? The Hype, Hysteria, and Hard Realities of Consumer 3D-Printing”, Cardozo Arts & Entertainment 2012-13, afl. 31, 473-508. 81

FLECIJN, S. en VAN MELKEBEKE, E., “Intellectuele rechten kroniek 2012”, NJW 2013, 526-556. GOOSSENS, B. en NUYTS, T., “Tussenpersonen bij het vervoer en parallelinvoer treffen geen schuld, maar zijn aansprakelijk” (noot onder Kh. Brussel 14 oktober 2008), IRDI 2009, 69-73. GRANATA, S., “Reprografie geregeld? Analyse van de Auteurswet d.d. 30 juni 1994 en het K.B. d.d. 30 oktober 1997 met bijzondere aandacht voor de digitale kopie”, TORB 1998-1999, 150-162. HARRIS BREAN, D., “Asserting Patents to Combat Infringement via 3D Printing: It’s no “Use””, Fordham Intellectual Property, Media and Entertainment Law Journal 2013, afl. 23, 771-814. JANSSENS, M.-C., “Bescherming van computerprogramma’s: oude wijn in nieuwe vaten?”, DAOR 2011, afl. 98, 205-221. LE STANC, C., “Impression en 3D et Propriété Intellectuelle”, Propriété Industrielle 2013, afl. 10, 1466-1467. LIEBOWITZ, S., “File sharing: Creative destruction or just plain destruction?”, Journal of Law and Economics 2006, afl. 49, 1-28. MENDIS, D., “The Clone Wars: Episode 1 – The Rise of 3D Printing and its Implications for Intellectual Property Law – Learning Lessons from the Past?”, E.I.P.R. 2013, 155-169. OBERHELZER-GEE, F. en STRUMPF, K., “The Effect of File sharing on Record Sales: An Empirical Analysis”, Journal of Political Economy 2007, afl. 1, 1-42. PEETERS, B., “Videospelen: bescherming onder het auteursrecht, maar volgens welke spelregels?”, IRDI 2013, 155-169. PUYRAIMOND, J.-F., “Règles nouvelles en matière de copie privée et de reprographie: une alouette fait-elle le printemps?”, AM 2013, 46-47. ROOX, K. en DE PRETER, C., “Onrechtstreekse octrooi-inbreuk naar Belgisch recht na het Senseoarrest: koffiedik kijken of klare wijn?”, IRDI 2006, 101-110. SCHOEFS, R., “De aanspreekbaarheid van tussenpersonen in IE-geschillen: een stand van zaken”, IRDI 2013, 136-149. SCHULTZ, J. en URBAN, J.M., “Protecting Open Innovation: the Defensive Patent License as a New Approach to Patent Threats, Transaction Costs, and Tactical Disarmament”, HVJLT 2012, afl. 26, 167. VAN HECKE, G., GOTZEN, F. en VAN HOOF, J., “Overzicht van Rechtspraak Industriële eigendom, Auteursrecht 1975-1990”, TPR 1990, 1781-1933. VANHEES, H., “Art. 22 Auteurswet”, OHRA 2007, 25-82. VANOVERMEIRE, V., “Wie is de kopieerder in de zin van de Auteurswet?” (noot onder Cass. 27 mei 2005), IRDI 2005, 277-284. WILBANKS, K.B., “The Challenges of 3D Printing to the Repair-Reconstruction Doctrine in Patent Law”, GMLR 2013, afl. 20, 1147-1181.

III. Internetbronnen CARLY, M. en JANSSENS, M.-C., “Auteursrecht in de Academische Context”, Law.KULeuven.be 2011, www.law.kuleuven.be/cir/publications/auteursrecht-academische-context. KLUGER, J. en CHOU, A., “3D Printing: Protecting Intellectual Property Rights”, Philadelphia Business Journal 2013, www.bizjournals.com/philadelphia/blog/guest-comment/2013/10/3d-printingprotecting-intellectual.html. LAUWERS, E.-J., “Juridische uitdagingen van 3D of additive manufacturing”, IE Forum 2013, www.ieforum.nl/?//Juridische+uitdagingen+van+3D+of+additive+manufacturing////31877/ SEINEN, W., “Rechten op door pc ontworpen producten”, Product dsb.com/Hubbard.FileSystem/files/Publication/13fca33f-585b-4b52-9cb6e4abba0ae7ca/Presentation/PublicationAttachment/b85d58b9-cc4f-492a-8834e5bbf2833caf/Product_2011_05.pdf.

2011,

www.cms-

WEINBERG, M., “It Will be Awesome if They don’t Screw it Up: 3D Printing, Intellectual Property, and the Fight over the Next Great Disruptive Technology”, Public Knowledge 2010, www.publicknowledge.org/files/docs/3DPrintingPaperPublicKnowledge.pdf, 15 p. WEINBERG, M., “What’s the Deal with Copyright and 3D Printing?”, Public Knowledge 2013, www.publicknowledge.org/files/What's%20the%20Deal%20with%20Copyright_%20Final%20versio n2.pdf, 22 p.

4. Overige I. Boeken ANDERSON, C., Makers – De Nieuwe Industriële Revolutie, Amsterdam, Nieuw Amsterdam Uitgevers, 2013, 272 p GUELLEC, D. en VAN POTTELSBERGHE DE LA POTTERIE, B., The Economics of the European Patent System, New York, Oxford University Press, 2007, 250 p. HATCH, M., The Maker Movement Manifesto, New York, Mc Graw Hill, 2014, 213 p. LEVINE, R., Free Ride, Londen, Vintage Books, 2011, 305 p. LIPSON, H. en KURMAN, M., Fabricated – The New World of 3D Printing, Indianapolis, John Wiley & Sons Inc., 2013, 302 p.

II. Internetbronnen KHARIF, O. en DECKER, S., “3D-printed iPhone gear stirs Game of Thrones copyright clash”, Sydney Morning Herald 2013, www.smh.com.au/digital-life/digital-life-news/3dprinted-iphone-gear-stirsgame-of-thrones-copyright-clash-20130825-2sgeq.html. HANNA, P., “The Next Napster? Copyright Questions as 3D printing comes of age”, Ars Technica 2011, http://arstechnica.com/tech-policy/2011/04/the-next-napster-copyright-questions-as-3d-printingcomes-of-age/. HURST, N., “HBO blocks 3-D Printed Game of Thrones iPhone Dock”, Wired 2013, www.wired.com/2013/02/got-hbo-cease-and-desist/. MEARIAN, L., “Vernietigt 3D-printen het Concept rond Intellectueel Eigendom?”, Computerworld 2013, http://computerworld.nl/development/79357-vernietigt-3d-printen-het-concept-rondintellectueel-eigendom. THOMPSON, C., “Clive Thompson on 3-D Printing’s http://www.wired.com/2012/05/3-d-printing-patent-law/. X, “Collaborative manufacturing www.economist.com/node/21552902.

All

together

Legal now”,

Morass”,

The

Wired

Economist

2012, 2012,